ΤΥΠΙΚΟ 4η Ενότητα: Θεία Λειτουργία

Ἡ Θεία Λειτουργία

Τὸ Τυπικὸ τῆς Θείας Λειτουργίας

Ὅταν ἀναφερόμαστε στὴ Θεία Λειτουργία, ἐννοοῦμε τὴ Θεία Λειτουργία τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου.

Ἡ Θεία Λειτουργία διακρίνεται σε τρία κύρια μέρη:

• Προσκομιδή

• Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων

• Λειτουργία τῶν Πιστῶν

Προσκομιδή

Ἡ Ἀκολουθία τῆς Προσκομιδῆς τελεῖται ὑπὸ τοῦ Ἱερέως πρὶν ἀπὸ τὴν ἄμεση τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας, καὶ ἀφορᾶ τὴν προετοιμασία τῶν Θείων Δώρων.
Κατὰ τὴν Προσκομιδή, ὁ Ἱερέας ἐπιλέγει τὸ πρόσφορο, ἐξάγει τὸν Ἀμνὸν, καὶ ἐτοιμάζει τὰ λοιπὰ μέρη τῆς προσφοράς (ἄγιοι, ζῶντες, κεκοιμημένοι), ἐπιτελώντας τὴν συμβολικὴ ἀναπαράσταση τῆς θυσίας τοῦ Χριστοῦ καί τῆς ἐπουρανίου Βασιλείας.

Ἡ Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων

Ἡ Λειτουργία τῶν Κατηχουμένων ἀποτελεῖ τὸ ἀρχικὸ μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας, στὸ ὁποῖο δύνανται νὰ συμμετέχουν καὶ οἱ μη βαπτισμένοι (κατηχούμενοι). Περιλαμβάνει:

• Τὴν Εἴσοδο τῶν Ἱερῶν Βιβλίων (Μικρὰ Εἴσοδος)

• Τὴν Ἀνάγνωση τῶν Ἀποστολικῶν Περικοπῶν

• Τὸ Προκείμενο

• Τὸ Ἑωθινὸ Εὐαγγέλιο

• Τὸ Κήρυγμα (ὅπου προβλέπεται)

• Τὴν Ἐκφώνηση «Οἱ Κατηχούμενοι προέλθετε…», ὡς ἀπόλυση τῶν μη βαπτισμένων

Αναλυτικά

1. Εισαγωγή-Εκφώνηση ιερέως: «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς…».

-Μεγάλη Συναπτὴ ή Ειρηνικά: Αιτήσεις – παρακλήσεις υπό του ιερέως. Ὀνομάζονται εἰρηνικὰ ἐπειδὴ ἡ πρώτη αἴτηση ἀρχίζει μὲ τὸ «ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…».

-Ο χορός απαντά με το «Κύριε Ελέησον».

-Αντίφωνα: λέγονται ἔτσι γιατὶ ψέλνονται ἐναλλὰξ ἀπὸ τοὺς ψάλτες, προηγείται ψαλμικός στίχος:
.«Ταις πρεσβείες…»
.«Σώσον ημάς…»
Κατακλείονται με το αρχαίο τροπάριο:
.«Ο μονογενής Υιός…»

-Τυπικά – Μακαρισμοί: ψάλλονται συνήθως στα Μοναστήρια στη θέση των αντιφώνων.

- Απολυτίκιον της ημέρας ή της εορτής. Προηγείται ψαλμικός στίχος.

2. Μικρή Είσοδος

Μικρά Είσοδος: Ενώ ψάλλεται το Απολυτίκιον της ημέρας ή της εορτής γίνεται η Έξοδος του Αγίου Ευαγγελίου υπό του ιερέως από την βορινή πύλη και καὶ προσέρχεται μπροστὰ στὴν Ὡραία Πύλη. Σηκώνει τὸ Εὐαγγέλιο καὶ ἀναφωνεῖ:

-«Σοφία. Ὀρθοί».

-Εισοδικόν: ακολουθεί το εισοδικόν «Δεύτε προσκυνήσωμεν …», το οποίο ψάλλεται κανονικώς από τον αριστερό χορό, παρ’ εκτός και αν γίνεται συλλείτουργο.

Σε Δεσποτικές εορτές το Εισοδικόν είναι διαφορετικό.

-Απολυτίκια: της ημέρας και του ναού, ή μόνο της τυχόν Δεσποτικο-Θεομητορικής εορτής.

-Μνήσθητι Κύριε…: ψάλλεται εφόσον τελείται μνημόσυνον, πρίν τό απολυτίκιο του Ναού.

-Κοντάκιον: ψάλλεται υπό των συλλειτουργούντων ιερέων ή από τον χορό, το ιδικό τροπάριο της εκκλησιαστικής περιόδου.

-Τρισάγιον: Ο Τρισάγιος Ύμνος «Άγιος ο Θεός…» σε ήχο β΄.

-«Όσοι εις Χριστόν…» ψάλλεται αντί του Τρισάγιου Ύμνου στις Δεσποτικές εορτές.

3. Ανάγνωση Αποστόλου & Ευαγγελίου

-Απόστολος: Αποστολικό Ανάγνωσμα της ημέρας, υπό του Αναγνώστου.

-«Αλληλούια»: Ἡ ἀνάγνωση του Αποστόλου κατακλείεται με την ψαλμώδηση του.

-Ευαγγέλιο: Ευαγγελικό Ανάγνωσμα της ημέρας, υπό του Διακόνου ή απόντος αυτού, υπό του ιερέως.

«Δόξα Σοι Κύριε...»: Η ανάγνωση του ευαγγελίου κατακλείεται με την ψαλμώδηση του.

4. Δεήσεις υπέρ των Κατηχουμένων - Φωτιζομένων

Στὸ σημεῖο αὐτὸ οἱ κατηχούμενοι - φωτιζόμενοι ἀποχωροῦσαν ἀπὸ τὴν ἐκκλησία καὶ μαζί τους καὶ ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν ὑποπέσει σὲ βαριὰ ἁμαρτήματα καὶ εἶχαν ἐκκλησιαστικὴ ποινή.

Οι δεήσεις αυτές σήμερα, συνήθως παραλείπονται, ωστόσο έχουν παραμείνει κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων Δώρων.

Ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν

Ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν ἀποτελεῖ τὸ κυρίως μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας, στὸ ὁποῖο συμμετέχουν οἱ βαπτισμένοι πιστοί, όπου τελεῖται τὸ μυστήριό της Θείας Εὐχαριστίας.
Εἶναι τὸ μυσταγωγικὸ τμήμα, ὅπου τελεῖται ἡ προσφορά, ἡ μεταβολή, καὶ ἡ μετάληψη τῶν Τιμίων Δώρων.

Περιλαμβάνει:

• Τὴ Μεγάλη Εἴσοδο: ἡ λιτανευτικὴ μεταφορά τῶν Τιμίων Δώρων στήν Αγία Τράπεζα.

• Τὴν Εὐχή τῆς Προσκομιδῆς: προετοιμασία τῆς Θυσίας.

• Τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως: κοινὴ ὁμολογία πίστεως ὑπὸ πάντων.

• Τὴν Ἀνάμνηση τῆς Σταυρικῆς Θυσίας: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν...».

• Τὴν Ἐπίκληση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος: ἡ ἱκεσία γιὰ τὴ μεταβολὴ τῶν Δώρων.

• Τὴν Μετάληψη: ἡ συμμετοχὴ τῶν πιστῶν στὸ Σῶμα καὶ Αἷμα τοῦ Χριστοῦ.

• Τὴν Εὐχαριστία καὶ Ἀπόλυση: εὐχαριστήριες εὐχές καὶ εἰρηνικὴ ἀπόλυση τῆς συνάξεως.

Αναλυτικά:

1. Μεγάλη Εἴσοδος

-Χερουβικό: Ο χερουβικός ύμνος « Οι τα χερουβίμ…»

-Μεγάλη Είσοδος: Τα Τίμια Δώρα μεταφέρονται από την Αγία Πρόθεση στην Αγία Τράπεζα.

Τὴ στιγμὴ ποὺ ψάλλεται ὁ στίχος τοῦ Χερουβικοῦ: «ὡς τὸν βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι»,ἐξέρχεται ὁ Ἱερέας ἀπὸ τὴν βορινὴ πύλη τοῦ Ἱεροῦ καὶ εἰσέρχεται μπροστὰ στὴν Ὡραία Πύλη.

-Πληρωτικά: Αιτήσεις υπό του ιερέως.

-Πιστεύω: Απαγγέλλεται το σύμβολο της Πίστεως.

2. Ὁ Ἁγιασμὸς τῶν Τιμίων Δώρων

-Αγία Αναφορά: Η μεταβολή από κρασί & ψωμί σε Σώμα & Αίμα Χριστού.

-Επινίκιος Ύμνος : «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος, Σαβαώθ…»

-«Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν …» η ιερότερη στιγμή της Θείας Ευχαριστίας.

(Σημείωση: Τις Κυριακές δεν επιτρέπεται το γονάτισμα.)

3. Ο Αγιασμός του αντιδώρου

-Άξιον εστίν: Μεγαλυνάριο της Θεοτόκου.

4. Ολοκλήρωση της Θείας Ευχαριστίας.

-Αιτήσεις: υπό του ιερέως

-Κυριακή προσευχή: Το Πάτερ ημών.

-Κοινωνικό: Ψάλλεται το κοινωνικό της ημέρας.

Το «κοινωνικό» είναι ψαλμικός – βιβλικός ύμνος, συνήθως στίχοι από ψαλμό, «καλυπτήριος της Θείας Κοινωνίας, που σταματά όταν τελειώσει η Θεία Κοινωνία των ιερέων με το εφύμνιο «Αλληλούϊα». Εἶναι ἡ ὥρα ποὺ προετοιμάζονται οἱ πιστοί, γιατὶ σὲ λίγο θὰ κληθοῦν νὰ κοινωνήσουν.

Η συνήθεια αντί του «κοινωνικού» είτε να γίνεται κήρυγμα υπό του ιερέως, είτε να ψάλλονται τροπάρια της ημέρας ή της εορτής ή ψαλτοτράγουδα του τύπου «Αγνή Παρθένε Δέσποινα…», είναι άκρως εσφαλμένη και αντιπαραδοσιακή.

5. Θεία Κοινωνία

-«Μετὰ φόβου Θεοῦ…»: η μεγάλη στιγμή της Θείας Μετάληψης.

Οι ιεροψάλτες διακόπτουν το «κοινωνικό» όταν εξέλθουν οι ιερείς από το ιερό Βήμα και συνεχίζουν να ψάλλουν αυτό καθ᾿ όλη τη διάρκεια της Θείας Κοινωνίας.

-«Είδομεν το Φως…»: Ψάλλεται μετά τη Θεία Μετάληψη.

Σε Δεσποτική εορτή ψάλλεται το απολυτίκιον, της εορτής.

6. Ἀπόλυσις

-«Είη το όνομα…»: Ψάλλεται μετά την οπισθάμβωνο ευχή.

-Απόλυση: Δι’ ευχών…

-«Τον Ευλογούντα …εις πολλά έτη»: Με το «Δι ευχών…» ο χορός εύχεται στον ευλογών ιερέα.

-Αμήν.