ΙΣΤΟΡΙΑ 4η Ενότητα: Η Αρχαία Εκκλησιαστική Υμνολογία

Ἡ Ἀρχαία Ἐκκλησιαστικὴ Ὑμνολογία

Ἡ Ἀρχέγονη Ἐκκλησία

Ἡ μουσικὴ πάντοτε καὶ πανταχοῦ θεωρήθηκε ὡς ἡ ζωηρότερη ἔκφραση τοῦ θρησκευτικοῦ αἰσθήματος, καὶ ἐπομένως ὡς μία εὐπρόσδεκτη προσφορὰ πρὸς τὸν Θεό. Χρήση τῆς μουσικῆς γινόταν στὶς ἀρχαίες ἑλληνικὲς ἑορτὲς καὶ πανηγύρεις, καθὼς καὶ στὶς Ἰουδαϊκὲς τελετές.

Ἡ Ἐκκλησία, ἀπὸ τὴ σύστασή της, καθιέρωσε τὴ μουσικὴ πρὸς αἶνο καὶ δοξολογία τοῦ Θεοῦ, πλην τῶν εὐχῶν καὶ δεήσεων. Τὸ παράδειγμα ἐδόθη ἀπὸ τὸν θεμελιωτὴ τῆς πίστεως, τὸν Ἰησοῦ Χριστό, κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου, ὁ ὁποῖος ἐπισφράγισε τὴν ἱερὰ σύναξη μὲ ὑμνωδία, πρὶν ἐξέλθουν πρὸς τὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν, Διδάσκαλος καὶ Μαθητές, ἀπόντος τοῦ Ἰούδα τοῦ Ἰσκαριώτη.

Καὶ ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος, θέλοντας νὰ παραστήσει ὅτι ἡ βάσις τῆς ὑμνωδίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Καινῆς Διαθήκης ὑπήρξε ὁ Ἰησοῦς Χριστός, λέγει: «Ὁ Σωτὴρ ὕμνησεν, ὥσπερ καὶ ἡμεῖς ὑμνῶμεν ὁμοίως». Οἱ Ἀπόστολοι, στηριζόμενοι στὸ παράδειγμα τοῦ Κυρίου, κατέχουν τὴν πρώτη θέση στὴν ἱστορία τῆς χριστιανικῆς ψαλμωδίας, ἀναδειχθέντες μουσουργοὶ καὶ ὑμνολόγοι, ὅπως μαρτυρεῖ καὶ ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς: «Καὶ ἦσαν διὰ παντὸς ἐν τῷ ἱερῷ αἰνοῦντες καὶ εὐλογοῦντες τὸν Θεόν».

Στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων βλέπουμε ὅτι οἱ Ἀπόστολοι συναθροίζονταν γιὰ ψαλμωδία καὶ προσευχὴ τὴν τρίτη, ἕκτη καὶ ἐνάτη ὥρα, καθὼς καὶ νύκτωρ· ὅπως οἱ Παῦλος καὶ Σίλας, οἱ ὁποῖοι ὕμνουν τὸν Θεὸν προσευχόμενοι κατὰ τὸ μεσονύκτιο.

Οἱ Ἀπόστολοι, μὲ ὕμνους καὶ προσευχές, τελοῦσαν τὸν ἐνταφιασμὸ τῶν νεκρῶν. Ἐπιτάφιοι ὕμνοι ἐψάλησαν καὶ στὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, καθὼς καὶ κατὰ τὸν ἐνταφιασμὸ τοῦ Πρωτομάρτυρος καὶ Ἀρχιδιακόνου Στεφάνου.

Ἡ Μετάβαση ἀπὸ τὴν Προφορικὴ Παράδοση στὴν Ὑμνογραφικὴ Τέχνη

Στὶς πρώτες χριστιανικὲς κοινότητες, ἡ ψαλμωδία μεταδιδόταν προφορικῶς, ὡς ζωντανὴ λειτουργικὴ πράξη, ἐνταγμένη στὸν ρυθμὸ τῆς κοινῆς προσευχῆς. Ἡ μουσικὴ ἦταν ἀπλῆ, μονόφωνη, καὶ βαθύτατα συνδεδεμένη μὲ τὸν λόγο τῆς Γραφῆς.

Καθὼς ὁ χρόνος προχωροῦσε, ἡ ἀνάγκη γιὰ ἐνιαία τυπικὴ τάξη καὶ διατήρηση τῶν ὕμνων ὁδήγησε στὴν καταγραφή τους. Ἐμφανίζονται οἱ πρώτοι ὑμνογράφοι, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος, ὁ Ἅγιος Ρωμανὸς ὁ Μελωδός, καὶ ὁ Ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνός, οἱ ὁποῖοι διαμόρφωσαν τὴν ὑμνογραφικὴ τέχνη τῆς Ἐκκλησίας.

Ἡ ὕμνηση πλέον ἀποκτᾶ ποιητικὴ μορφή, μελοποιεῖται, καὶ ἐντάσσεται στὴν λειτουργικὴ ζωή μὲ ἀκρίβεια καὶ θεολογικὸ βάθος. Οἱ Κανόνες, τὰ Κοντάκια, τὰ Ἰδιόμελα, καὶ τὰ Προσόμοια γίνονται ὄργανα δογματικῆς διδασκαλίας, κατανύξεως, καὶ πνευματικῆς ἀνατάσεως.

Ἡ μουσικὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τὴν ἀπλότητα τῶν πρώτων ψαλμῶν, ἐξελίσσεται σὲ ἕνα πλούσιο καὶ βαθύτατα συμβολικὸ σύστημα, τὸ ὁποῖο ἀναδεικνύει τὴν ἑνότητα λόγου, μέλους, καὶ προσευχῆς.