ΘΕΩΡΙΑ 6η Ενότητα: Οι ήχοι της Β. Μουσικής

Οι ήχοι της Βυζαντινής Μουσικής

Οι ήχοι της Εκκλησιαστικής Υμνωδίας και τα Συστατικά τους

 Οι εκκλησιαστικοί ύμνοι έχουν μελοποιηθεί σε οκτώ διαφορετικούς ήχους. Ήχος είναι ένα άκουσμα ιδιαίτερο που έχει καθορισμένα τη βάση του, τα διαστήματά του, τους δεσπόζοντες

φθόγγους του, τις μελωδικές έλξεις, τις καταλήξεις του. Όλα αυτά αποτελούν τα Συστατικά των ήχων:

α) η βάση = ο φθόγγος στον οποίο θεμελιώνεται η κλίμακα του ήχου,

β) τα διαστήματα = το φωνητικό ύψος μεταξύ των φθόγγων, σταθερό για κάθε ήχο,

γ) οι δεσπόζοντες φθόγγοι = οι φθόγγοι που κυριαρχούν στη μελωδία,

δ) οι καταλήξεις = οι στάσεις που γίνονται στους δεσπόζοντες φθόγγους και έχουν σχέση με τη στίξη του ποιητικού κειμένου:

δ.1) όταν υπάρχει κόμμα οι καταλήξεις ονομάζονται ατελείς,

δ.2) όταν υπάρχει άνω τελεία ή τελεία ονομάζονται καταλήξεις εντελείς,

δ.3) όταν τελειώνει το κείμενο, οι μουσικές καταλήξεις λέγονται τελικές,

ε) οι έλξεις = οι δεσπόζοντες έλκουν τους φθόγγους πάνω ή κάτω από αυτούς. Με αυτές τις μετακινήσεις των άλλων φθόγγων προς τους δεσπόζοντες δίνεται το ήθος του κάθε ήχου και ο χαρακτήρας των μελωδιών του.

Γνώρισμα των ήχων είναι το απήχημα του, μια σύντομη μουσική φράση που δίνει την «ιδέα» του ήχου.

Οι ήχοι διακρίνονται σε:

κυρίους

Πρώτος,

Δεύτερος,

Τρίτος,

Τέταρτος,

και σε πλαγίους

Πλάγιος του Πρώτου,

Πλάγιος του Δευτέρου,

Πλάγιος του Τρίτου ή Βαρύς,

Πλάγιος του Τετάρτου.

Η βάση του κυρίου ήχου απέχει θεωρητικά από τη βάση του πλαγίου του τέσσερις φωνές. Κάθε ύμνος γράφεται σε έναν συγκεκριμένο ήχο, ωστόσο μπορεί να περιέχει και μελωδικές γραμμές άλλων ήχων. Στην πραγματικότητα η εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική έχει περισσότερους από οκτώ ήχους, όλοι όμως εντάσσονται στις γενικές κατηγορίες της οκτωηχίας.

Όταν οι κύριοι ήχοι τελειώνουν δυο φωνές κάτω από τη βάση τους, ονομάζονται μέσοι και όταν τελειώνουν τρεις φωνές παράμεσοι. Οι πλάγιοι ήχοι όταν τελειώνουν δυο φωνές πάνω από τη βάση τους ονομάζονται δίφωνοι, όταν τελειώνουν τρεις φωνές τρίφωνοι, τέσσερις φωνές τετράφωνοι, πέντε φωνές πεντάφωνοι και όταν καταλήγουν επτά φωνές πάνω από τη βάση τους ονομάζονται επτάφωνοι.