ΙΣΤΟΡΙΑ 7η Ενότητα: Βυζαντινή vs Δυτική μουσική & Δημοτικό τραγούδι

Οι διαφορές που χαρακτηρίζουν τη Βυζαντινή μουσική

Δυτική μουσική

Η βυζαντινή μουσική, σαν άκουσμα ξεχωρίζει από την δυτική (ευρωπαϊκή)

πρωτίστως γιατί δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε ώστε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του λόγου, επενδύοντάς τον με μουσική, ώστε να γίνει πιο ευχάριστος. Αντιθέτως στην δυτική μουσική κυριαρχεί η μουσική, που επενδύεται με λόγο.

Η Βυζαντινή μουσική και η Ευρωπαϊκή μουσική έχουν σημαντικές διαφορές τόσο στη δομή όσο και στη φιλοσοφία τους:

Μονοφωνία vs. Πολυφωνία: Η Βυζαντινή μουσική είναι μονοφωνική, δηλαδή βασίζεται σε μία μελωδική γραμμή χωρίς αρμονική συνοδεία, αλλά με συνοδεία ισοκρατήματος.

Αντίθετα, η Ευρωπαϊκή μουσική, ιδιαίτερα από την Αναγέννηση και μετά, είναι πολυφωνική, με πολλές φωνές να συνδυάζονται αρμονικά

Ρυθμός: Η Βυζαντινή μουσική έχει ελεύθερο ρυθμό, που ακολουθεί τη φυσική ροή του κειμένου, ενώ η Ευρωπαϊκή μουσική χρησιμοποιεί μετρικούς ρυθμούς με αυστηρή δομή.

Το μέτρο: της μουσικής μεταβάλλεται πολύ συχνά για να εξυπηρετήσει το ποιητικό κείμενο ώστε αυτό να τονιστεί σωστά. Δίνεται προσοχή ακόμα και στον διαφορετικό τονισμό της οξείας και της περισπωμένης. Το τελευταίο γίνεται πολύ αντιληπτό στα παλαιά μαθήματα.

Η μουσική: μεταβάλλεται αναλόγως του νοήματος του ποιητικού κειμένου. Π.χ. Η λέξη ουρανός εκφέρεται με ψηλούς φθόγγους (νότες), η γη με χαμηλούς, η αμαρτία σε ήχο πλ.β΄ κ.ο.κ.

Σύστημα κλιμάκων: Η Βυζαντινή μουσική βασίζεται σε οκτώ ήχους, που είναι ένα ιδιαίτερο σύστημα κλιμάκων με μικροδιαστήματα, ενώ η Ευρωπαϊκή μουσική χρησιμοποιεί ματζόρε και μινόρε κλίμακες, με πιο αυστηρά καθορισμένα διαστήματα.

Οι κλίμακες: της βυζαντινής μουσικής αντιπαραβαλλόμενες με τους «τρόπους» της ευρωπαϊκής, δεν συμπίπτουν ακριβώς. Δηλαδή ενώ τα διαστήματα Ντο-Ρε και Νη-Πα (διατονικό γένος) είναι ίδια,

το Πα-Βου είναι κατά τι μικρότερο από το Ρε-Μι

η Μι και η Σι δεν συμπίπτουν με τους φθόγγους Βου και Ζω

ή αλλιώς οι Ντο, Ρε, Φα, Σολ, Λα συμπίπτουν με τις Νη, Πα, Γα, Δη, Κε.

Η αντιστοιχία της ευρωπαϊκής με τη βυζαντινή μουσική:

ΝΗ –   ΠΑ – ΒΟΥ – ΓΑ –   ΔΙ –    ΚΕ –   ΖΩ – ΝΗ

ΝΤΟ – ΡΕ –  ΜΙ –   ΦΑ – ΣΟΛ –  ΛΑ –   ΣΙ  – ΝΤΟ 

Η μεγάλη ασυμβίβαστη διαφορά έγκειται, όπως ήδη αναφέραμε παραπάνω,  στους φθόγγους ΒΟΥ και ΖΩ δηλαδή, στις νότες ΜΙ και ΣΙ, οι οποίες έχουν εντελώς διαφορετικό άκουσμα.

Αυτά αναφέρονται σαν παράδειγμα γιατί και στο χρωματικό γένος υπάρχουν ανάλογες διαφορές.

Το εναρμόνιο γένος συμπίπτει ακριβώς με την ευρωπαϊκή Φα μείζονα όταν εκτελείται επτάφωνο.

Σκοπός: Η Βυζαντινή μουσική είναι κυρίως εκκλησιαστική, με σκοπό τη λατρεία και τη θρησκευτική έκφραση, ενώ η Ευρωπαϊκή μουσική έχει ποικίλες μορφές, από εκκλησιαστική μέχρι κοσμική και συμφωνική.

Σημείωση περί τονικού ύψους:

Το μεγαλύτερο κομμάτι της παγκόσμιας μουσικής έχει ρυθμιστεί στα 440Hz στη νότα ΛΑ.  Σε αυτή τη συχνότητα κουρδίζεται το πιάνο. Αυτή τη συχνότητα έχει αποδεχτεί και η μουσική επιτροπή του 1881 στην Κωνσταντινούπολη για τον φθόγγο ΚΕ στη βυζαντινή μουσική. Αυτή τη συχνότητα αποδίδει και το γνωστό Διαπασών. Ωστόσο, υπάρχουν ισχυρισμοί ότι η συχνότητα 432Hz είναι πιο αρμονική και ευεργετική στον άνθρωπο.

Δημοτικό Τραγούδι

Μέρος της μουσικής του Βυζαντίου, κυρίως από το 1204 και μετά, μπορεί να θεωρηθεί το δημοτικό τραγούδι· διαφέρει από την εκκλησιαστική μουσική στο ότι έχει σταθερό μέτρο, ώστε να εξυπηρετείται και ο χορευτικός σκοπός. 

Αυτό δεν είναι τυχαίο: στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, από τον ίδιο πολιτισμό η μουσική είναι ενιαία. Άλλωστε η πρώτη φορά που διδάχθηκε ευρέως η δυτική μουσική στον ελληνικό χώρο, ήταν με την έλευση του Όθωνα. Μέχρι τότε η μουσική που εκτελείτο, ακουγόταν καταγραφόταν και διδασκόταν (εμπειρικά ή/και σε μουσικοδιδασκαλεία) ήταν η βυζαντινή.