Δομή & Ύλη

Η Δομή & Ύλη του προγράμματος "Τηλεδιδασκαλείο Ψαλτικής"

Εισαγωγικά

«Ο θέλων μουσικήν μαθείν και θέλων επαινείσθαι, θέλει πολλάς υπομονάς, θέλει πολλάς ημέρας, θέλει καλόν σωφρονισμόν και φόβον του Κυρίου, τιμήν εἰς τόν Διδάσκαλον, δουκᾶτα εἰς τάς χεῖρας, τότε νά μάθει ὁ μαθητής καί τέλειος νά γένῃ».

Χρυσάφης ο Νέος (ακμή περ. 1650 - 1685)

      Η Βυζαντινή Μουσική ή καλύτερα η Ορθόδοξη Εκκλησιαστική Μουσική είναι μια γλώσσα, που υμνεί τον Τρισάγιο Θεό και τους Αγίους Του και τραγουδιέται στις λατρευτικές συνάξεις των χριστιανών.  Όπως κάθε γλώσσα, έτσι κι αυτή έχει γράμματα, συλλαβές, προτάσεις, συντακτικό και γραμματική.  Η γλώσσα αυτή είναι μια ψαλτική μουσική τέχνη και η εκμάθησή της χρειάζεται υπομονή και τον δικό της χρόνο για να γίνει κτήμα του μελλοντικού ψάλτη.    

     Το Τηλεδιδασκαλείο Ψαλτικής Τέχνης παρέχει κυρίως ένα ετήσιο  πρόγραμμα εξ αποστάσεως πρακτικής εκπαίδευσης στη Βυζαντινή Μουσική - Ψαλτική Τέχνη.  Απευθύνεται σε αρχάριους μαθητές από 18 ετών και πάνω.  Στόχος του είναι να βοηθήσει, όσους δεν έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν δια ζώσης μαθήματα, να ψάλλουν πρακτικά μεν, αλλά σωστά τους ήχους, με χρόνο και ρυθμό.  Η υμνωδία τους να χαρακτηρίζεται από εκκλησιαστικό ήθος και ύφος. Τα ψαλλόμενα να γίνονται κατανοητά από τους πιστούς και να τους βοηθούν στη μετοχή τους στη Θεία Λειτουργία και στην επικοινωνία τους με τον Θεό. 

     Το πρόγραμμα της πρακτικής ψαλτικής είναι σχεδιασμένο  να ολοκληρώνεται σε ένα έτος.  Τα Θεωρητικά της Βυζαντινής Μουσικής είναι βασισμένα στην ύλη του αναλυτικού προγράμματος του πρώτου έτους σπουδών, των Ωδείων και των Σχολών Βυζαντινής Μουσικής.  Ωστόσο, η ετήσια ολοκλήρωση εκμάθησης της ψαλτικής εξαρτάται τόσο από τον χρόνο που θα διαθέτει ο κάθε σπουδαστής, όσο και από την ταχύτητα αντίληψής του στο να μπορεί να αφομοιώνει τις μουσικές θέσεις και φράσεις των ύμνων.  Μέσα όμως, από την εξάσκηση θα οδηγηθεί ο μαθητευόμενος με σταθερά βήματα στην ψαλμώδηση των ύμνων των ιερών ακολουθιών της Εκκλησίας.

     Μετά την επιτυχή παρακολούθηση των διαδικτυακών μαθημάτων, υπάρχει δυνατότητα λήψης Πτυχίου ή Διπλώματος Βυζαντινής Μουσικής με κατατακτήριες εξετάσεις σε μια - Αναγνωρισμένη από το Υπουργείο Πολιτισμού -Σχολή Βυζαντινής Μουσικής:

i)     Σε σύντομο χρονικό διάστημα απόκτησης Πτυχίου Ιεροψάλτου. 

ii)    Με τέσσερα χρόνια σπουδών απόκτησης Πτυχίου Βυζαντινής Μουσικής

iii)    Με πέντε χρόνια σπουδών απόκτησης Διπλώματος Μουσικοδιδασκάλου Βυζαντινής Μουσικής.

     Στο Τηλεδιδασκαλείο γίνονται δεκτοί όλοι οι ενδιαφερόμενοι, ωστόσο, πτυχίο μπορούν να λάβουν μόνο οι απόφοιτοι τουλάχιστον Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

     Η αίτηση συμμετοχής υποβάλλεται ηλεκτρονικά, μέσω της  αρχικής ιστοσελίδας:   

https://tiledidaskalio-psaltikis.blogspot.com

συμπληρώνοντας τη φόρμα αριστερά: Επικοινωνήστε μαζί μας.

Στην αίτησή σας είναι απαραίτητο να αναγράψετε τον αριθμό του κινητού τηλεφώνου σας.  Ο συντονιστής θα επικοινωνήσει μαζί σας και θα σας προσθέσει σε ομάδα viber με τίτλο:

«Τηλεδιδασκαλείο Ψαλτικής Τέχνης». 

Κατόπιν, θα σας αποσταλεί στο viber ένα μήνυμα αποδοχής, το οποίο θα χρειαστεί να το αποδεχθείτε.  Έτσι θα μπορείτε να διαβάζετε όλες τις σχετικές ανακοινώσεις του Τηλεδιδασκαλείου.

Προαπαιτούμενα   

για την παρακολούθηση των μαθημάτων:

► Βασικές γνώσεις χειρισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών ή κινητών συσκευών τηλεφωνίας (smart phone)

► Πρόσβαση στο Διαδίκτυο (INTERNET)

► Κατοχή προσωπικού ηλεκτρονικού ταχυδρομείου e‐mail

(Αν δεν έχετε ήδη ένα λογαριασμό gmail, μπορείτε εύκολα να δημιουργήσετε έναν του τύπου: onoma@gmail.com (δημιουργία: gmail Λογαριασμός)

► Συσκευή κινητής τηλεφωνίας με ενεργό τηλεφωνικό αριθμό επικοινωνίας

► Το πρόγραμμα ανάγνωσης PDF αρχείων Adobe Acrobat Reader  PDF Reader Acrobat

► VIBER εφαρμογή μέσου κοινωνικής δικτύωσης  Viber Download

► Εφαρμογή επικοινωνίας   Meet  (βρίσκετε στις εφαρμογές google και δεν χρειάζεται εγκατάσταση)

► Η ύπαρξη γνώσεων μουσικής ή ψαλτικής ΔΕΝ αποτελούν προϋπόθεση

    

Μέσω της πλατφόρμας χορηγούνται:

1. Οδηγίες χρήσης - πλοήγησης του ιστολογίου Εγχειρίδιο
2. Ιστοσελίδες σχετικές περί την ψαλτική  Χρηστικά
3. Ιστοσελίδες παροχής των καθ' ημέρα ακολουθιών Ακολουθίες και Τυπικό 
4. Περί Ισοκρατήματος τη βάση της Ψαλτικής, πως κρατάμε το ίσον στον ψάλτη.
5. Ιστοσελίδες με βίντεο βυζαντινής μουσικής  από μεγάλες βυζαντινές χορωδίες και επώνυμους πρωτοψάλτες στο πλαϊνό μενού Βυζαντινά Μελωδήματα και Ψαλτική Ηχώ. Δείτε εδώ
6. Σύνοψη των άρθρων που έχουν αναρτηθεί, ανά ετικέτα:  Θεωρία, Ιστορία, Τυπικό, Δράση & Άκουσμα
7. Οργανωμένο σύνολο μαθημάτων ανά Διδακτική Ενότητα  (πολύ βοηθητικό στη διαδικασία της εκμάθησης).
8. Βιβλία διαδικτυακά :

         Θεωρία & Πράξη της Βυζαντινής Μουσικής  -

         Αναστασηματάριον Σύντομο  &

                 Προσόμοια

Επιπλέον παρέχεται πλήρης εκπαιδευτική υποστήριξη, δεδομένου ότι ο εκπαιδευόμενος μπορεί να απευθύνεται ηλεκτρονικά προς τον συντονιστή για την άμεση επίλυση αποριών.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

     

     Το εκπαιδευτικό υλικό του προγράμματος βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα, ανά Διδακτική Ενότητα.  Η κάθε διδακτική ενότητα περιλαμβάνει τη Θεωρία και την Πρακτική, τα οποία πλαισιώνονται από άρθρα Ιστορίας - Λειτουργικής και Τυπικού.

     Οι οχτώ ήχοι της εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής παρέχονται με συγκεκριμένη σειρά, έτσι ώστε ο σπουδαστής να μυηθεί σιγά και σταθερά στην Ψαλτική Τέχνη. Η αρχή γίνεται με:
 

• ήχος πλάγιος του τετάρτου
• ήχος πρώτος
• ήχος πλάγιος του πρώτου
• ήχος τέταρτος 
• ήχος τρίτος
• ήχος πλάγιος του τρίτου ή βαρύς
• ήχος δεύτερος
• ήχος πλάγιος του δευτέρου
  

 

     Το Τηλεδιδασκαλείο προκρίνει την εκμάθηση των χαρακτήρων της Βυζαντινής Μουσικής και ο λόγος είναι προφανής. Η εκκλησιαστική μουσική χαρακτηρίζεται από πλούτο υμνογραφίας, που είναι αδύνατον να καλύψει η πρακτική εκμάθηση της Ψαλτικής Τέχνης.  Αυτός που γνωρίζει "μουσική ανάγνωση" έχει τη δυνατότητα στη συνέχεια να διαβάσει και να ψάλλει οτιδήποτε. 

     Τα ακούσματα πρακτικής ψαλτικής αφορούν τα γνωστά προσόμοια – τροπάρια που ψάλλονται στις ακολουθίες του εσπερινού και του όρθρου. Ο σπουδαστής έχοντας μάθει να ψάλλει ένα προσόμοιο, είναι ικανός να ψάλλει δεκάδες άλλα παρόμοια τροπάρια, ακολουθώντας τον ήχο και τη μελωδική γραμμή του πρώτου τροπαρίου - ειρμού.

     Για τα Θεωρητικά της Βυζαντινής Μουσικής χρησιμοποιούνται στοιχεία από βιβλία διαφόρων εκδοτών, που έχουν σαν βάση τους το Μέγα Θεωρητικόν του Χρυσάνθου εκ Μαδύτων (1832) και τη Στοιχειώδη Διδασκαλία Εκκλησιαστικής Μουσικής της Επιτροπής (1883).

     Για το πρακτικό μέρος της βυζαντινής μουσικής χρησιμοποιείται το σύντομο Αναστασιματάριο του Ιωάννου Πρωτοψάλτου, έκδοσης του 1905 και το Ειρμολόγιον του ιδίου, έκδοσης του 1903.

     Για την πρακτική ψαλτική χρησιμοποιούνται τα προσόμοια του Άρχοντος Μουσικοδιδασκάλου & Πρωτοψάλτου Δ. ΣΟΥΡΛΑΝΤΖΗ (από το διαδίκτυο).

ΤΡΟΠΟΣ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ - ΕΞΕΤΑΣΗΣ - ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ  ΤΗΣ ΥΛΗΣ

     Τα μαθήματα πραγματοποιούνται ατομικά, από τον προσωπικό χώρο του σπουδαστή, μέσω της ιστοσελίδας και της άμεσης επικοινωνίας, που γίνεται είτε από τηλεφώνου, είτε μέσω της εφαρμογή επικοινωνίας Meet (προτείνεται).

     Ο τρόπος εκμάθησης γίνεται ασύγχρονα. Δηλαδή, ο εκπαιδευόμενος στον δικό του χρόνο μελετά από την ιστοσελίδα την Διδακτική Ενότητα που του έχει υποδειχθεί από τον συντονιστή. 

Η κυριότερη εκμάθηση γίνεται την ώρα της επικοινωνίας μεταξύ σπουδαστή - συντονιστή κι έτσι δεν απαιτείται πολύωρο διάβασμα, παρά μόνο επανάληψη για εμπέδωση της ύλης.

     Ο τρόπος παράδοσης και εξέτασης της ύλης γίνεται σύγχρονα. Δηλαδή, ο εκπαιδευόμενος, αφού ολοκληρώσει τη μελέτη της εκάστοτε Διδακτικής Ενότητας από την ιστοσελίδα, καλείται να ενημερώσει τον συντονιστή του προγράμματος και μαζί να κανονίσουν την ώρα της τηλεσυνάντησή τους. 

Στη σύντομη επικοινωνία τους, ο σπουδαστής θα ψάλλει το άκουσμα που έχει μελετήσει. Ο συντονιστής, αν χρειαστεί, θα τον διορθώσει, θα του λύσει τυχόν απορίες και θα κρίνει αν χρειάζεται ο σπουδαστής να επανέλθει ή να προχωρήσει στο επόμενο άκουσμα – διδακτική ενότητα.

Ο συντονιστής έχει αναρτημένο έναν σύνδεσμο επικοινωνίας μέσω Βιντεοκλήσεις- Meet  στην ιστοσελίδα, στο tab Τηλεδιδασκαλία, ώστε να υπάρχει online επικοινωνία με όλα τα μέλη - σπουδαστές του Τηλεδιδασκαλείου.  Ο σύνδεσμος αυτός είναι πάντοτε ενεργός. Σε συνεννόηση με το συντονιστή, ο σπουδαστής έχει τη δυνατότητα επικοινωνίας μαζί του ανά πάσα στιγμή.

Επίσης, υπάρχουν και προγραμματισμένες τηλεσυναντήσεις κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού έτους, από Οκτώβριο έως και Μάιο.  Η ενημέρωση των τηλεσυναντήσεων γίνεται μέσω της ομάδας Viber <Τηλεδιδασκαλείο Ψαλτικής Τέχνης> και υπάρχουν δημοσιευμένες στο Ημερολόγιο, που βρίσκεται στο tab Τηλεδιδασκαλία.

(Δείτε μια σύνοψη της διαδικασίας εκμάθησης της ψαλτικής εδώ Μελέτη Ψαλτικής)

ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Το πρόγραμμα αποτελείται από δύο κατευθύνσεις:

Την 1η κατεύθυνση που περιλαμβάνει τα  Θεωρητικά της Βυζαντινής Μουσικής και την  πρακτική Ψαλτική.

Την 2η που περιλαμβάνει μόνο την πρακτική Ψαλτική κατεύθυνση.

Ø   Η πρώτη κατεύθυνση, η Θεωρητική, περιλαμβάνει τρεις θεματικές ενότητες:

     α’ θεματική ενότητα: 

 εκμάθηση Θεωρίας της Βυζαντινής Μουσικής, και γυμνάσματα παραλλαγής με παρασημαντική σημειογραφία (νότες), 

      β’ θεματική ενότητα: 

 εκμάθηση του σύντομου Αναστασιματαρίου, παραλλαγή και μέλος,

      γ΄ θεματική ενότητα: 

 εκμάθηση των Προσομοίων πρακτικά ή και με παραλλαγή - μέλος ανά ήχο.

Ø  Η δεύτερη πρακτική κατεύθυνση περιλαμβάνει μία θεματική ενότητα:

την εκμάθηση πρακτικά της ψαλτικής, με την αποστήθιση των προσομοίων κατ’ ήχον και τροπαρίων από το σύντομο Αναστασιματάριο.

Ο σπουδαστής δύναται να επιλέξει και να παρακολουθήσει:

• την πρώτη κατεύθυνση "Θεωρητικά της Βυζαντινής Μουσικής" με τις τρεις θεματικές ενότητες

• την δεύτερη κατεύθυνση " η Ψαλτική πρακτικά"  με την πρακτική θεματική ενότητα. 

Οι πρώτες δέκα Διδακτικές Ενότητες είναι κοινές και για τις δύο κατευθύνσεις.

Οποιαδήποτε κατεύθυνση κι αν επιλεχθεί, με το πέρας των διαδικτυακών μαθημάτων, ο σπουδαστής θα μπορεί να ψάλλει πρακτικά τις ακολουθίες της εκκλησίας.

 

ΠΡΩΤΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

     Η εκμάθηση της Βυζαντινής Μουσικής - Ψαλτικής Τέχνης απαιτεί μελέτη των Θεωρητικών της Βυζαντινής Μουσικής, ανάγνωση και ψάλσιμο των τροπαρίων.

i) Η α΄ θεματική ενότητα (Θεωρία Β.Μ.) περιλαμβάνει:
1. Τα συστατικά της μελωδίας

·       Μουσικοί Φθόγγοι, Μαρτυρίες

·       Κλίμακα, Διαστήματα, Τόνοι

·       Φωνητικοί χαρακτήρες

·       Χρονικοί χαρακτήρες 

·       Χαρακτήρες ποιότητας – έκφρασης

·       Γενικά περί ήχων

2. Γυμνάσματα παραλλαγής

·       Ρυθμός δίσημος, τρίσημος, τετράσημος

·       Διαστήματα δευτέρας, τρίτης, τετάρτης, πέμπτης, έκτης, εβδόμης και ογδόης.

·       Χαρακτήρων που αυξάνουν τον χρόνο.

·       Χαρακτήρων που διαιρούν και αυξάνουν τον χρόνο.

·       Εκτέλεση χαρακτήρων ποιότητας: ψηφιστόν, βαρεία, ομαλόν,  αντικένωμα, σύνδεσμος

·       Εκτέλεση χαρακτήρων έκφρασης: ισάκι, τσάκισμα, πίεσμα, λύγισμα, τρομικόν, στρεπτόν.

 3. Εκτενή αναφορά περί εκφοράς των Αναγνωσμάτων και της απαγγελίας του Αποστόλου.

     

     Τα παραπάνω πλαισιώνονται με άρθρα Ιστορίας – Λειτουργικής και Τυπικού.

ii) Η β΄ θεματική ενότητα (Σ. Αναστασιματάριο), περιλαμβάνει:
Κατ΄ ήχον:

• Κεκραγάρια
• Στιχηρά εσπέρια
• Απόστιχα
• Πασαπνοάρια
• Στιχηρά των αίνων
• Θεός Κύριος και το Αναστάσιμο Απολυτίκιον
• Το Και νυν… θεοτοκίον των Απολυτικίων
• Δοξαστικό Θεοτοκίον

iii) Η γ΄ θεματική ενότητα (Προσόμοια), περιλαμβάνει τα βασικά τροπάρια - προσόμοια σε όλους τους ήχους της εκκλησιαστικής οκταηχίας. 

     Όλα τα παραπάνω συνοδεύονται από ηχητικά ακούσματα.  Κάθε άκουσμα αποτελεί, μαζί με Θεωρία, Τυπικό και Ιστορία - Λειτουργική, μια Διδακτική Ενότητα (1η).

(Τα ακούσματα που παρατίθενται βρίσκονται ελεύθερα στο διαδίκτυο). 

     Αυτός που θα ολοκληρώσει την παραπάνω ύλη θα έχει μάθει να ψάλλει μουσικά τα βασικά της ψαλτικής του πρώτου έτους σπουδών των σχολών βυζαντινής μουσικής. Έχει πλέον τη δυνατότητα να προχωρήσει άμεσα στο αργοσύντομο Αναστασιματάριο.  

Οι παλαιοί δάσκαλοι έλεγαν πως, «όποιος ολοκληρώσει και το Αργοσύντομον Αναστασιματάριον»  θεωρείται κατά 60% μουσικά καταρτισμένος ψάλτης.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

     Στη δεύτερη Πρακτική κατεύθυνση εμπεριέχονται τα βασικά Θεωρητικά της Βυζαντινής Μουσικής, αλλά χωρίς την πλήρη εκμάθηση ανάγνωσης της μουσικής. 

     Η εκμάθηση πρακτικά της Ψαλτικής Τέχνης περιλαμβάνει την μάθηση εξ΄ ακοής της μελωδικής γραμμής: 

• Προσόμοια ανά ήχο
• Ειρμούς κανόνων
• Απολυτίκια
• Θεοτοκία 
• Σύντομο Αναστασιματάριο

Επίσης περιλαμβάνει στοιχεία:

• Ιστορίας - Λειτουργικής της βυζαντινής μουσικής 
• Τυπικό των ακολουθιών
• Θεωρία βυζαντινής μουσικής
• εκφοράς των Αναγνωσμάτων και της απαγγελίας του Αποστόλου.

     Ο τρόπος αυτός εκμάθησης της ψαλτικής είναι περισσότερο προσιτός για κάποιον που - όπως λέγεται - έχει "μουσικό αυτί" και μπορεί να αποστηθίζει με σχετική ευκολία. Ωστόσο, με λίγη καλή θέληση και προσπάθεια ο καθένας μπορεί να μάθει να ψάλλει πρακτικά.

Βασική προϋπόθεση της εκμάθησης: 

     Τόσο στην πρώτη, όσο και στην δεύτερη κατεύθυνση, είναι απαραίτητο να ακολουθούνται πάντοτε και κατά γράμμα οι οδηγίες που αναγράφονται στο άρθρο:

Η Ψαλτική Τέχνη

Σημαντικό:

     Για να προοδεύσει κάποιος στην ψαλτική είναι απαραίτητα:

• η καθημερινή προσωπική επαφή του με την ψαλτική, έστω και για πέντε λεπτά την ημέρα
• η συνεχής συμμετοχή του στο αναλόγιο, κοντά σε ψάλτη που να είναι γνώστης της βυζαντινής ψαλτικής τέχνης

Κόστος προγράμματος

Το ετήσιο πρόγραμμα τηλεδιδασκαλίας ψαλτικής τέχνης παρέχεται δωρεάν προς δόξαν Θεού. 

Κατακλείδα

    Ο μελλοντικός σπουδαστής, αφού πρώτα μελετήσει τα παραπάνω, καλείται να επιλέξει την κατεύθυνση που επιθυμεί να ακολουθήσει και να ενημερώσει τον συντονιστή.  Τότε η μουσική των Αγγέλλων θα ανοίξει τις πόρτες της για να εξερευνηθεί, να κατακτηθεί και να μεταλαμπαδευτεί στις επόμενες γενιές.