ΤΥΠΙΚΟ 1η Ενότητα: Εισαγωγή στο τυπικό των ακολουθιών

Εισαγωγή στο τυπικό των ακολουθιών - Δίπτυχα

Η Ενότητα «Τυπικό» εστιάζει στην τάξη και τη δομή των ακολουθιών της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Παρουσιάζονται οι βασικές αρχές του Τυπικού, οι λειτουργικές διατάξεις, οι μεταβολές κατά τις εορτές και οι πρακτικές οδηγίες για την ορθή ψαλτική εφαρμογή. Ο μαθητής μαθαίνει πώς να προσαρμόζει την ψαλτική του σύμφωνα με την ημέρα, την εορτή και το λειτουργικό πλαίσιο.

Τυπικό Ακολουθιών της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας

Τι είναι το Τυπικό

Όπως στον Ουρανό επικρατεί τάξη και όχι αταξία, έτσι και στη λατρεία της Εκκλησίας υπήρχε πάντοτε μια ιερή τάξη. Η τάξη αυτή, γνωστή ως Τυπικόν, δεν αποτελεί απλώς ένα λειτουργικό εργαλείο, αλλά είναι το απόσταγμα εμπειρίας αιώνων. 

Προέκυψε από την ανάγκη για ενιαία και ορθόδοξη τέλεση των ιερών ακολουθιών σε όλη τη χριστιανική οικουμένη, ώστε να διαφυλάσσεται η ορθή λατρεία προς τον Θεό και να αποφεύγονται αιρετικές παρεκκλίσεις.

Το Τυπικό απευθύνεται κυρίως στους ψάλτες και αποτελεί απαραίτητο βοήθημα για την ορθή διεξαγωγή των ακολουθιών. Περιλαμβάνει το σύνολο των οδηγιών και διατάξεων που καθορίζουν πώς και πότε τελούνται οι ακολουθίες της Εκκλησίας, είτε πρόκειται για Κυριακή, Δεσποτική ή Θεομητορική εορτή, μνήμη αγίου ή απλή καθημερινή.

Το Τυπικό καθορίζει:

• Τη βασική δομή των ακολουθιών
• Τον ήχο της εβδομάδας στον οποίο θα ψαλούν οι ύμνοι
• Τα συγκεκριμένα τροπάρια, αναγνώσματα και ευχές που πρέπει να ψαλούν ή να αναγνωστούν
• Τον συνδυασμό δύο ή και τριών ακολουθιών σε μία ημέρα
• Πλήθος άλλων λεπτομερειών που εξασφαλίζουν την ενότητα και την ακρίβεια της λατρείας

 

Δίπτυχα και το Βιβλίο του Τυπικού

Στο αναλόγιο, μεταξύ των λειτουργικών βιβλίων, υπάρχει και το βιβλίο με τίτλο Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε δύο μέρη:

Το πρώτο μέρος περιέχει το ετήσιο Τυπικό των ακολουθιών, από 1 Ιανουαρίου έως 31 Δεκεμβρίου

Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει τα λεγόμενα Δίπτυχα, με πληροφορίες για τις Ιερές Μητροπόλεις της Ελλάδος και τις σχετικές μνημονεύσεις

Το βιβλίο ανατυπώνεται κάθε χρόνο, καθώς οι ακολουθίες μεταβάλλονται ανάλογα με την Πασχάλια περίοδο και τις κινητές εορτές. Για παράδειγμα, το Τυπικό διαφέρει όταν μια μεγάλη εορτή συμπίπτει με Κυριακή ή με καθημερινή.

 

Τι είναι τα Δίπτυχα;

Τα Δίπτυχα ήταν δύο ενωμένες σανίδες, παρόμοιες με τις πλάκες του Μωυσή, στις οποίες καταγράφονταν τα ονόματα των Ορθοδόξων – ζώντων, κεκοιμημένων και αγίων. Υπήρχαν τρία είδη:

• Δίπτυχα Αγίων
• Δίπτυχα Ζώντων
• Δίπτυχα Κεκοιμημένων

Τα Δίπτυχα των Αγίων ανάγονται στην εποχή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, ενώ τα Δίπτυχα των Κεκοιμημένων αναφέρονται ήδη στη Θεία Λειτουργία του Ευαγγελιστή Μάρκου. Στα Δίπτυχα των Ζώντων καταγράφονταν οι Αρχιερείς, οι αυτοκράτορες, οι άρχοντες και όσοι ευεργέτησαν την Εκκλησία.

Σύμφωνα με απόφαση της Ε’ Οικουμενικής Συνόδου, μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων – και συγκεκριμένα μετά το «Άξιον εστίν» ή το «Επί σοί χαίρει Κεχαριτωμένη…» – ο Διάκονος μνημόνευε τα ονόματα που ήταν καταγεγραμμένα στα Δίπτυχα. Η τάξη αυτή διατηρείται μέχρι σήμερα, ιδιαιτέρως στο Άγιον Όρος.

Προσεχής Διδακτική Ενότητα

Στην επόμενη διδακτική ενότητα θα εξετάσουμε αναλυτικά τα μέρη της νυχθημερόν ακολουθίας:

• Εσπερινός – Η απογευματινή προσευχή
• Απόδειπνο – Η βραδινή προσευχή
• Μεσονυχτικό – Η προσευχή του μεσονυκτίου
• Όρθρος – Η πρωινή προσευχή
• Ώρες – Τέσσερις προσευχές κατά τη διάρκεια της ημέρας (Πρώτη, Τρίτη, Έκτη, Ενάτη)

Η Θεία Λειτουργία θα αποτελέσει ξεχωριστή ενότητα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία τελούνται τακτικά οι εξής λειτουργίες:

• Η Θεία Λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου – η πλέον συνήθης
• Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου – τελείται δέκα φορές τον χρόνο
• Η Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων
• Η Θεία Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου, και άλλες

Διαβάστε περισσότερα εδώ (τάξη ακολουθιών)

Δείτε: Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος