ΙΣΤΟΡΙΑ 2η Ενότητα: Οδοιπορικό στις ψαλτικές παραδόσεις.

Ένα ιστορικό οδοιπορικό στις ψαλτικές παραδόσεις

Αναφορά στις δημιουργηθείσες Ψαλτικές Παραδόσεις

1. “Ιστορία της Βυζαντινής Μουσικής”

Η μουσική είναι τέχνη και επιστήμη των ήχων, διέπεται από φυσικούς και αισθητικούς νόμους. Είναι ένα θείο δώρο· όπως είπε ο Νίτσε, «χωρίς αυτήν, η ζωή θα ήταν ένα λάθος».

Με τον ρυθμό και τις μελωδικές της γραμμές, η μουσική ερμηνεύει ψυχικά αισθήματα και δρα μέσω της ακοής. Διευκολύνει την κατανόηση του ποιητικού λόγου και επιδρά συναισθηματικά στην ψυχή του ακροατή. Οι ευχάριστες ψυχικές καταστάσεις εκφράζονται με ζωηρούς και χαρούμενους ρυθμούς, ενώ οι δυσάρεστες αποδίδονται με συσταλτικούς· η ταπείνωση ερμηνεύεται με ησυχαστικούς τόνους.

Κάθε λαός, σε κάθε εποχή, δημιούργησε και διαμόρφωσε τη δική του μουσική, ανάλογα με τον πολιτισμό του, τις συνθήκες διαβίωσης (όπως το κλίμα, η ελευθερία ή η δουλεία), και τις επιδράσεις από ξένους πολιτισμούς.

2. "Θρησκευτική Μουσική"

Ο άνθρωπος, νιώθοντας την ανάγκη να πλησιάσει τον Δημιουργό του, να Τον ευχαριστήσει, να Τον παρακαλέσει, να προσευχηθεί ζητώντας βοήθεια στις δυσκολίες της ζωής, συνέθεσε ανάλογη μουσική: ύμνους ευχαριστίας, δοξολογίας και ικεσίας. Έτσι γεννήθηκε η θρησκευτική μουσική, σε αντιδιαστολή με την κοσμική.

3. "Βυζαντινή Μουσική"

Όπως κάθε τόπος έχει τη δική του θρησκευτική μουσική, έτσι και στον χώρο των Βαλκανίων, όπου επικρατεί η Ορθόδοξη πίστη, αναπτύχθηκε μια ιδιαίτερη εκκλησιαστική μουσική, γνωστή ως «Βυζαντινή Μουσική», επειδή άνθισε κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Η Βυζαντινή Μουσική γεννήθηκε όταν εμπνευσμένοι χριστιανοί ποιητές συνέπλεξαν τα αριστουργήματά τους με την αρχαία ελληνική μουσική. Καλλιεργήθηκε από τα πρώτα χρόνια της Αυτοκρατορίας και έγινε γνωστή ως παπαδική ή ψαλτική τέχνη.

4. Τοπικές Ψαλτικές Παραδόσεις

Υπάρχουν επιμέρους μουσικές διαφοροποιήσεις από περιοχή σε περιοχή. Έτσι έχουμε τις ψαλτικές παραδόσεις της:

• Κωνσταντινούπολης

• Θεσσαλονίκης

• Αθήνας

• Αγίου Όρους

• Επτανήσων κ.λπ.

Η βάση της εκκλησιαστικής μας μουσικής παραμένει αναλλοίωτη και σταθερή. Στηρίζεται στο ορθόδοξο βίωμα και εκφράζεται μέσω της βυζαντινής ψαλτικής παράδοσης, η οποία μεταλαμπαδεύτηκε από γενιά σε γενιά, από στόμα σε στόμα, φθάνοντας ως τις μέρες μας.

5. Επτανησιακή Βυζαντινή Μουσική Ψαλτική Παράδοση

Η Βυζαντινή Μουσική αποτελεί τη βάση της ψαλτικής παράδοσης των Ιονίων Νήσων, παρά τις έντονες ευρωπαϊκές επιρροές. Τα τελευταία χρόνια, η τοπική ψαλτική τείνει προς την τετράφωνη ευρωπαϊκή μουσική.

• Η Κερκυραϊκή ψαλτική έχει πρόσφατα εισαγάγει το αρμόνιο.

• Η Ζακυνθινή ψαλτική έχει εναρμονίσει όλους τους ήχους της βυζαντινής μουσικής.

Τα μέλη που ακούγονται σήμερα, κυρίως στη Θεία Λειτουργία, είναι συνθέσεις του Σακελλαρίδη και του Πολυκράτη, εκπροσώπων του Αθηναϊκού τετράφωνου πολυφωνικού συστήματος, και δεν αντανακλούν πλήρως την ιδιαίτερη επτανησιακή ψαλτική παράδοση.

6. Η Κεφαλληνιακή Εκκλησιαστική Μουσική

Η Κεφαλληνιακή ψαλτική παράδοση έχει εναρμονίσει κυρίως τον Πλάγιο του Τετάρτου ήχο, τον Τρίτο και ορισμένα προσόμοια του Λεγέτου, χρησιμοποιώντας τρεις φωνές αντί για τέσσερις.

Οι Κεφαλλονίτες ήταν ανέκαθεν πιο κοντά στην Κωνσταντινουπολίτικη παράδοση. Σύμφωνα με πηγές, ήταν από τους πρώτους που προσήλθαν στην Πατριαρχική Σχολή για να διδαχθούν τη Νέα Μέθοδο το 1815. Αξιοσημείωτη είναι η οικονομική τους συνδρομή στις μουσικές εκδόσεις του Πατριαρχείου τον 19ο αιώνα, όπως ο Σταμάτης Καλιγάς στην έκδοση του 1831 των Χαρίση - Παράσχου με τα αργά Ιδιόμελα και Απολυτίκια του Μανουήλ Πρωτοψάλτου.

7. Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική Ψαλτική Παράδοση

Η ψαλτική παράδοση κάθε τόπου είναι απολύτως σεβαστή. Δεν μπορούμε ούτε πρέπει να ισοπεδώνουμε τις παραδόσεις, χαρακτηρίζοντας κάποιες ως σωστές και άλλες ως λανθασμένες.

Το ουσιώδες είναι ότι όλες οι ψαλτικές παραδόσεις εδράζονται στη Βυζαντινή Εκκλησιαστική Πατριαρχική Ψαλτική Παράδοση. Αυτή πρέπει πρωτίστως να διαφυλαχθεί και να μεταλαμπαδευτεί. Μόνον έτσι θα διατηρηθεί η Ελληνική Μουσική Παράδοση, χωρίς να αλλοτριωθεί από εξωτερικές επιρροές. Από εκεί και πέρα, κάθε τόπος οφείλει να αναδεικνύει τη δική του ψαλτική εκδοχή.

8. Επίλογος

Η Ψαλτική Τέχνη δεν είναι απλώς μουσική· είναι προσευχή μελωδική, είναι η φωνή της Εκκλησίας που διαπερνά τους αιώνες. Είναι η σιγή που έγινε ύμνος, η πίστη που έγινε φωνή, η ταπείνωση που έγινε μελωδία.

Αποτελεί έναν ανεκτίμητο θησαυρό, ασύγκριτο σε εκφραστική δύναμη και ρυθμική ποικιλία. Είναι η μουσική που υψώνει τον άνθρωπο από τη γη στον ουρανό, που ενώνει τον χρόνο με την αιωνιότητα και τον άνθρωπο με τον Θεό.

Και όσο υπάρχουν ψάλτες που ψάλλουν με γνώση, πίστη και ταπείνωση, η Ψαλτική θα παραμένει ζωντανή· όχι μόνο ως τέχνη, αλλά ως μαρτυρία, ως λειτουργική πράξη, ως πνευματική ανάσα του λαού του Θεού.

Η αποστολή μας είναι να την διαφυλάξουμε, να την βιώσουμε και να την μεταδώσουμε, γιατί
η Ψαλτική Τέχνη είναι η μουσική των Αγγέλων.

Δείτε: Μελωδήματα