ΘΕΩΡΙΑ 1η Ενότητα: Εισαγωγή στη Βυζαντινή Μουσική

Εισαγωγή στη Βυζαντινή Μουσική

Στην Ενότητα «Θεωρία» αναλύονται τα θεμελιώδη στοιχεία της Βυζαντινής Μουσικής: οι φθόγγοι, οι χαρακτήρες, οι μαρτυρίες, οι κλίμακες, τα απηχήματα και οι ήχοι. Μέσα από επεξηγηματικά κείμενα και ακουστικά παραδείγματα, ο μαθητής αποκτά σταδιακά θεωρητική κατανόηση και φωνητική εξοικείωση με το σύστημα της ψαλτικής.

Βυζαντινή Μουσική & Γράμματα

Η μουσική, ως πανανθρώπινη γλώσσα, διαθέτει – όπως κάθε γλώσσα – τα δικά της «γράμματα», τη δική της γραμματική, συντακτικό και ορθογραφία.

Με τον όρο Βυζαντινή Μουσική (ή, ακριβέστερα, Ελληνική Εκκλησιαστική Μουσική) αναφερόμαστε σε ένα ιδιαίτερο και ολοκληρωμένο σύστημα απόδοσης και ανάλυσης της μελωδίας, σύμφωνα με τους Ήχους, τα Γένη και τις Χρόες.

Η Βυζαντινή Μουσική διαθέτει δικό της γραφικό σύστημα, με μουσικά σύμβολα – τα λεγόμενα σημάδια – μέσω των οποίων αποτυπώνεται η μελωδία. Τα σημάδια αυτά διακρίνονται σε Χαρακτήρες και Μαρτυρίες.

Τι είναι η Βυζαντινή Ψαλτική Μουσική Τέχνη

• Εκκλησιαστική: Είναι μουσική προορισμένη να υπηρετεί τις λατρευτικές ανάγκες της Εκκλησίας.

• Φωνητική: Αποδίδεται αποκλειστικά με ανθρώπινη φωνή, είτε από μονωδό είτε από χορό ψαλτών, και είναι μονοφωνική – σε αντίθεση με τη δυτική πολυφωνία.

• Τροπική: Τα μουσικά σημάδια υποδηλώνουν κίνηση φωνής, η οποία καθορίζεται από τον ήχο, το γένος και τις μελωδικές αλλοιώσεις του μέλους.

Η μελωδική κίνηση ξεκινά από έναν συγκεκριμένο φθόγγο (νότα) του ήχου – συνήθως τον πρώτο φθόγγο, που αποτελεί και τη βάση του ήχου – και εξελίσσεται σύμφωνα με τις ενδείξεις των σημαδιών, με συνοδεία ισοκρατήματος.

Το ίσον

Το ίσον ή ισοκράτημα είναι η συνεχής ηχητική στήριξη της βάσης του ήχου ή της τονικής του τετραχόρδου. Δεν αποτελεί αρμονία, όπως στη δυτική μουσική, αλλά λειτουργεί ως σταθερό υπόβαθρο. Δείτε περισσότερα  εδώ

Νότες = Φθόγγοι της Βυζαντινής Μουσικής

Στη δυτική μουσική χρησιμοποιούνται οι νότες (Ντο, Ρε, Μι κ.λπ.), ενώ στη Βυζαντινή Μουσική χρησιμοποιούνται οι Φθόγγοι.

Οι φθόγγοι είναι επτά (7) και τα ονόματά τους προέρχονται από τα πρώτα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, με προσθήκη φωνήεντος ή συμφώνου ώστε να σχηματίζουν συλλαβές:

πΑ - Βου - Γα - Δι - κΕ - Ζω - νΗ

 

Τα γράμματα (Χαρακτήρες) της Βυζαντινής Μουσικής

Στη Βυζαντινή Μουσική δεν γράφουμε τους φθόγγους ως λέξεις, αλλά χρησιμοποιούμε χαρακτήρες ποσότητας – μουσικά σημάδια που δηλώνουν την κίνηση της φωνής.

Τα τρία βασικά μουσικά σημάδια είναι:                                              

 

 Ίσον

Δηλώνει ότι η μελωδία παραμένει στον ίδιο φθόγγο, χωρίς άνοδο ή κάθοδο.

Ολίγον

Δηλώνει άνοδο κατά έναν φθόγγο. Αν βρισκόμαστε στον ΠΑ, ανεβαίνουμε στον ΒΟΥ.

Απόστροφος

Δηλώνει κάθοδο κατά έναν φθόγγο. Αν βρισκόμαστε στον ΖΩ, κατεβαίνουμε στον ΚΕ.

  

Μαρτυρίες

Επειδή δεν γράφουμε τα ονόματα των φθόγγων με τις συλλαβές (πΑ, Βου κ.λπ.), χρησιμοποιούμε τις Μαρτυρίες για να δηλώσουμε τον φθόγγο από τον οποίο ξεκινά η μελωδία. Η Μαρτυρία είναι ένα σημάδι που δηλώνει τον αρχικό φθόγγο. Π.χ. αν η μαρτυρία δείχνει ΔΙ, (όπως το παρακάτω) τότε ξεκινάμε από τον φθόγγο ΔΙ.

Ακολουθεί το πρώτο μουσικό σημάδι (χαρακτήρας), το οποίο καθορίζει την επόμενη κίνηση:

• Αν ακολουθεί Ίσον, ψάλλουμε ΔΙ
• Αν ακολουθεί Ολίγον, ανεβαίνουμε στον ΚΕ
• Αν ακολουθεί Απόστροφος, κατεβαίνουμε στον ΓΑ

Η μελωδία συνεχίζεται με βάση τους χαρακτήρες που ακολουθούν, οδηγώντας την φωνή σε άνοδο ή κάθοδο.

Στην επόμενη Διδακτική Ενότητα

 Συστατικά Βυζαντινής Μουσικής

Θα εξετάσουμε τα θεμελιώδη συστατικά της Βυζαντινής Μουσικής, όπως:

• Ο φθόγγος
• Ο τόνος
• Οι μαρτυρίες
• Και άλλα βασικά στοιχεία της θεωρίας