ΘΕΩΡΙΑ 3η Ενότητα: Χαρακτήρες της Β. Μουσικής.

Χαρακτήρες (Γράμματα της Βυζαντινής Μουσικής)

🔹Τι ονομάζονται Χαρακτήρες

Χαρακτήρες ονομάζονται τα σημάδια (σύμβολα) της Βυζαντινής Μουσικής, τα οποία δηλώνουν:

• την κίνηση της φωνής (φθόγγοι – νότες)

• τη χρονική διάρκεια των φθόγγων

• τον τρόπο εκφοράς της μελωδίας (ποιότητα φθόγγων και συλλαβών του τροπαρίου)

Οι χαρακτήρες διακρίνονται σε:

• Χαρακτήρες Ποσότητας

• Μαρτυρίες

• Χαρακτήρες Χρόνου

• Χαρακτήρες Ποιότητας & Εκφράσεως

Σε αυτή την ενότητα θα ασχοληθούμε με τους χαρακτήρες Ποσότητας και τις Μαρτυρίες.

🎶Χαρακτήρες Ποσότητας

Για να διαβάσουμε τα μουσικά κείμενα χρησιμοποιούμε σημάδια που λέγονται χαρακτήρες ποσότητας. Αυτοί μας δείχνουν πόσες φωνές θα ανεβούμε ή θα κατεβούμε όταν ψάλλουμε. Δηλώνουν δηλαδή, την κατεύθυνση της φωνής (ανάβαση ή κατάβαση), την κίνηση που πρέπει να κάνει η φωνή κατά την εκτέλεση του ύμνου.

Υπάρχουν συνολικά 11 χαρακτήρες ποσότητας, χωρισμένοι σε:

• Χαρακτήρες Ισότητας

• Χαρακτήρες Αναβάσεως

• Χαρακτήρες Καταβάσεως

🔹 Χαρακτήρας Ισότητας – Ίσον

Η φωνή παραμένει σταθερή, χωρίς να ανεβαίνει ή να κατεβαίνει. Επαναλαμβάνουμε τον φθόγγο που προηγείται.

Περί Χαρακτήρα Ισότητας

🔹 Χαρακτήρες Αναβάσεως

Το 

όπως και

όπως και 

αλλά και

ανεβάζουν τη φωνή κατά μία φωνή (π.χ. από ΠΑ σε ΒΟΥ). 

Η ύπαρξη διαφορετικών χαρακτήρων για την ίδια κίνηση σχετίζεται με την ορθογραφία.
Η διαφορά τους έγκειται στον τρόπο που προφέρονται κατά το ψάλσιμο και περιλαμβάνουν:

• Ολίγον: Ομαλή ανάβαση. Μπορεί να λειτουργεί και ως στήριγμα (δεν ψάλλεται).

• Πεταστή: Τίναγμα της φωνής προς τα πάνω. Χρησιμοποιείται και ως ποιοτικός χαρακτήρας, προσδίδοντας ενέργεια στον χαρακτήρα που στηρίζει, χωρίς να ψάλλεται η ίδια.

• Οξεία: Ακουμπά τον επόμενο φθόγγο και επιστρέφει.

• Κεντήματα: Πηδηχτή ανάβαση, σαν να «κεντάνε».

📌Το Ολίγον, η Οξεία και η Πεταστή  δέχονται διαφορετική συλλαβή από αυτήν του προηγούμενου φθόγγου.

📌 Τα Κεντήματα συνδυάζονται με το Ολίγον (πάνω ή κάτω). Προφέρονται ασθενέστερα και τοποθετούνται μόνο στην άρση, ποτέ στη θέση του χρόνου.

🌟Όταν τα κεντήματα βρίσκονται πάνω από το Ολίγον, προηγείται το Ολίγον στην ανάγνωση: 

🌟Όταν τα κεντήματα βρίσκονται κάτω από το Ολίγον, προηγούνται τα κεντήματα στην ανάγνωση: 

📌Η Πεταστή είναι χαρακτήρας που δηλώνει τόσο ποσότητα όσο και ποιότητα. Ο τρόπος εκφοράς της κατά το ψάλσιμο επιδέχεται ποικίλες ερμηνείες και αναλύσεις, τις οποίες θα εξετάσουμε αναλυτικά σε επόμενη διδακτική ενότητα.

• Το κέντημα ανεβάζει δύο φωνές υπερβατά, π.χ. από τον ΓΑ πάμε στον ΚΕ.

• Η υψηλή ανεβάζει τέσσερις φωνές υπερβατά, π.χ. από τον ΠΑ πάμε στον ΚΕ.

🔹 Χαρακτήρες Καταβάσεως

Διαφορά υπορροής και ελαφρού:

• η υπορροή κατεβαίνει δύο φωνές συνεχόμενα, δηλαδή από τον ΒΟΥ ψάλλουμε ΠΑ, ΝΗ

• το ελαφρόν κατεβαίνει δύο φωνές πηδηχτά ή όπως ονομάζεται υπερβατά, δηλαδή από τον ΒΟΥ στον ΝΗ παραλείποντας τον ΠΑ. 

• η χαμηλή κατεβαίνει τέσσερις φωνές υπερβατά, π.χ. από τον ΔΙ πάμε στον ΝΗ χωρίς να ψάλλουμε τους ενδιάμεσούς φθόγγους.

Πλοκή Χαρακτήρων

• Το Κέντημα και η Υψηλή ονομάζονται "Πνεύματα".  Δεν γράφονται μόνα τους, αλλά  πάνω στους χαρακτήρες του Ολίγον, της Οξείας και της Πεταστής οι οποίοι χρησιμεύουν ως στήριγμα.

• Οι υπόλοιποι φθόγγοι ονομάζονται "Σώματα".

📌 Όταν το ίσον και οι χαρακτήρες καταβάσεως βρίσκονται πάνω σε άλλους χαρακτήρες, τότε τους αφωνούν και κρατάνε μόνο την ποιότητά τους:

📌 Τα Κεντήματα και η υπορροή δεν δέχονται δική τους συλλαβή, συνεχίζουν την προηγούμενη συλλαβή, και δεν γράφονται στην αρχή μιας μελωδίας.

Συνδυασμοί Χαρακτήρων

• Συνεχής ανάβαση: Ολίγον, Οξεία, Πεταστή, Κεντήματα

• Συνεχής κατάβαση: Απόστροφος, Υπορροή

• Υπερβατή ανάβαση: Κέντημα, Υψηλή

• Υπερβατή κατάβαση: Ελαφρόν, Χαμηλή

📌 Με συνδυασμούς χαρακτήρων δηλώνεται ανάβαση ή κατάβαση 3, 5, 6, 7, 8 κλπ φωνών.

ανάβαση 3 φωνών = με συνδιασμό Ολίγου (1 φωνή) και Κεντήματος (2 φωνές)

 

 κατάβαση 3 φωνών = με συνδιασμό Ελαφρού (2 φωνές) και Αποστρόφου (1 φωνή)

Ακολουθεί πίνακας με όλους τους συνδιασμούς των χαρακτήρων και τις φωνές που δηλώνονται: 

🎼Οι Μαρτυρίες των Φθόγγων

Όπως αναφέραμε στην Θεωρία 1η Ενότητα οι φθόγγοι της Βυζαντινής Μουσικής δεν γράφονται ως ΠΑ, ΓΑ κλπ. αλλά δηλώνονται με μαρτυρίες - ειδικά σημάδια που δείχνουν:

• το όνομα του φθόγγου

• τον ήχο που έχει βάση αυτόν τον φθόγγο

• τα διαστήματα πάνω και κάτω από αυτόν.

Οι μαρτυρίες:

• Δείχνουν από πού αρχίζουμε το ψάλσιμο

• Επιβεβαιώνουν ότι ο φθόγγος που ψάλλαμε είναι σωστός

• Υποδεικνύουν σημεία αναπνοής

📌 Σχηματίζονται από το γράμμα του φθόγγου και ένα καλλιγραφικό σημάδι που δηλώνει κλίμακα, γένος και ήχο.

Διατονικές και Χρωματικές Μαρτυρίες

Παρατηρούμε ότι τα "σημαδάκια" κάτω από το γράμμα του φθόγγου επαναλαμβάνονται!
Τα γράμμα πάνω από το σημάδι αναφέρεται στον φόγγο της βυζαντινής μουσικής.

Οι μαρτυρίες στο χρωματικό γένος είναι διαφορετικές.

Η διαφορά στις Μαρτυρίες ανάμεσα στον Δεύτερο και στον Πλάγιο του Δευτέρου ήχο φαίνεται κυρίως στις τελείες που βρίσκονται ανάμεσα στο γράμμα και στο σημάδι.

🌀Παραλλαγή και Μέλος

• Παραλλαγή:

Ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία ψάλλουμε μόνο τους χαρακτήρες ποσότητας (φθόγγους) με την χρονική διάρκειά τους.

• Μέλος:

Ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία ψάλλουμε μόνο τις συλλαβές του ύμνου, λαμβάνοντας υπόψιν μας και τους χαρακτήρες ποιότητας.

Επόμενη Ενότητα: Χρόνος - Ρυθμός

🧠 Μικρό Τεστ Θεωρίας

Ερώτηση: Ποιο είναι το βασικό σύμβολο στη Βυζαντινή μουσική;

Ιχθείς
Ολίγον
Λέων