ΘΕΩΡΙΑ 3η Ενότητα: Χαρακτήρες της Β. Μουσικής.

Χαρακτήρες - Γράμματα της Βυζαντινής Μουσικής.

Χαρακτήρες είναι τα σημάδια (σύμβολα) της βυζαντινής μουσικής, που δηλώνουν την κίνηση της φωνής, τη χρονική διάρκεια των φθόγγων και την απόδοση της μελωδίας.

Η διαδικασία κατά την οποία ψάλλουμε μόνο τους χαρακτήρες - φθόγγους ονομάζεται Παραλλαγή.

Η διαδικασία κατά την οποία τραγουδάμε μόνο τις συλλαβές του ύμνου, λαμβάνοντας μόνον υπόψιν μας τους χαρακτήρες, ονομάζεται Μέλος.

Οι Χαρακτήρες χωρίζονται ανάλογα με την χρήση του σε:

• Χαρακτήρες Ποσότητας
• Μαρτυρίες
• Χαρακτήρες Χρόνου
• Χαρακτήρες Ποιότητας & Εκφράσεως

Χαρακτήρες  Ποσότητας

Για να διαβάσουμε τα μουσικά κείμενα χρησιμοποιούμε σημάδια που λέγονται χαρακτήρες ποσότητας. Μας δηλώνουν πόσες φωνές θα ανεβούμε ή θα κατεβούμε όταν ψάλλουμε, εκφράζουν δηλαδή, την κίνηση που χρειάζεται να κάνει η φωνή για να ψάλλει τον ύμνο.

Έχουμε συνολικά 11 χαρακτήρες ποσότητας, που τις χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες:

Χαρακτήρας  Ισότητας

Η φωνή παραμένει σταθερή, δεν κατεβαίνει, ούτε ανεβαίνει, οπότε επαναλαμβάνουμε τη φωνή που προηγείται από αυτόν τον χαρακτήρα.

Περί Χαρακτήρα Ισότητας

Χαρακτήρες  Αναβάσεως

Το 

όπως και

όπως και 

αλλά και

ανεβαίνουν μία φωνή, δηλαδή έναν φθόγγο, π.χ. από τον ΠΑ πάμε στον ΒΟΥ. Ο λόγος που χρησιμοποιούμε τρεις χαρακτήρες για να ανέβουμε μια φωνή, είναι θέμα ορθογρφίας.

Η διαφορά τους έγκειται στον τρόπο που προφέρονται κατά το ψάλσιμο:

• Το Ολίγον ανεβαίνει ομαλά στον επόμενο φθόγγο. Χρησιμοποιείται σε κάποιες περιπτώσεις και ως στήριγμα, δηλαδή δεν ψάλλεται.
• Η Πεταστή κάνει ένα μικρό τίναγμα της φωνής προς τα πάνω. Χρησιμοποιείται και ως ποιοτικός χαρακτήρας, χαρίζοντας την ενέργειά της στον χαρακτήρα τον οποίον στηρίζει, χωρίς η ίδια να ψάλλεται.
• Η Οξεία ακουμπά πρώτα τον πιο πάνω φθόγγο από αυτόν που δηλώνει.
• Τα Κεντήματα ανεβαίνουν κάπως πηδηχτά, σαν να κεντάνε.

Το Ολίγον, η Οξεία και η Πεταστή  δέχονται διαφορετική συλλαβή από αυτήν του προηγούμενου φθόγγου.

Τα Κεντήματα γράφονται σε συμπλοκή με το Ολίγον, κάτω ή πάνω από αυτό. Προφέρονται ασθενέστερα και δεν μπαίνουν ποτέ στη θέση του χρόνου, αλλά μόνο στην άρση.

Όταν τα κεντήματα βρίσκονται πάνω από το Ολίγον, τότε προηγείται στην ανάγνωση το Ολίγον:

Όταν τα κεντήματα βρίσκονται κάτω από το Ολίγον, τότε προηγείται στην ανάγνωση τα κεντήματα:

Το κέντημα ανεβαίνει δύο φωνές υπερβατά, π.χ. από τον ΓΑ πάμε στον ΚΕ.

Η υψηλή ανεβαίνει τέσσερις φωνές υπερβατά, π.χ. από τον ΠΑ πάμε στον ΚΕ.

 Χαρακτήρες  Καταβάσεως

Η χαμηλή κατεβαίνει τέσσερις φωνές υπερβατά, π.χ. από τον ΔΙ πάμε στον ΝΗ χωρίς να τραγουδήσουμε τους ενδιάμεσούς φθόγγους.

Διαφορά υπορροής και ελαφρού:

• η υπορροή κατεβαίνει δύο φθόγγους συνεχόμενα, δηλαδή από τον ΒΟΥ ψάλλουμε ΠΑ, ΝΗ
• το ελαφρόν κατεβαίνει δύο φθόγγους πηδηχτά ή όπως ονομάζεται υπερβατά, δηλαδή από τον ΒΟΥ στον ΝΗ χωρίς να ψάλλουμε τον ΠΑ. 

Πλοκή Χαρακτήρων

Το Κέντημα και η Υψηλή ονομάζονται "Πνεύματα" και δεν γράφονται μόνα τους, αλλά γράφονται πάνω στους χαρακτήρες του Ολίγον, της Οξείας και της Πεταστής τους οποίου τους χρησιμεύουν ως στήριγμα.

Οι υπόλοιποι φθόγγοι ονομάζονται "Σώματα".

Όταν το ίσον και οι χαρακτήρες καταβάσεως βρίσκονται πάνω από χαρακτήρες καταβάσεως τότε  τους αφωνούν και κρατάνε μόνο την ποιότητά τους:

Τα Κεντήματα και η υπορροή δεν δέχονται συλλαβή, συνεχίζουν την προηγούμενη συλλαβή, και δεν γράφονται στην αρχή μιας μελωδίας.

Το Ολίγον, η Οξεία, η Πεταστή και τα Κεντήματα χρησιμοποιούνται για την συνεχή ανάβαση.
Η Απόστροφος και η Υπορροή χρησιμοποιούνται για τη συνεχή κατάβαση.
Το Κέντημα και η Υψηλή χρησιμοποιούνται για την υπερβατή ανάβαση.

Το Ελαφρόν και η Χαμηλή χρησιμοποιούνται για την υπερβατή κατάβαση.

Με ανάλογους συνδιασμούς χαρακτήρων υποδεικνύεται ανάβαση ή κατάβαση 3, 4 κλπ φωνών, π.χ.

ανάβαση 3  ή  4 φωνές  κατάβαση 3 φωνές

Οι Μαρτυρίες των Φθόγγων

Όπως αναφέραμε στην Θεωρία 1η Ενότητα οι συλλαβές - φθόγγοι της Βυζαντινής Μουσικής γράφονται όχι ως πΑ, Γα κλπ. αλλά δηλώνονται με κάποια σημάδια που ονομάζονται μαρτυρίες και μετά από αυτές ακολουθούν οι χαρακτήρες ποσότητας.

Οι μαρτυρίες μας δηλώνουν:

• το όνομα του φθόγγου
• τον ήχο που έχει βάση αυτόν τον φθόγγο
• τα διαστήματα που υπάρχουν πάνω και κάτω από το φθόγγο αυτό.

Οι μαρτυρίες μας "μαρτυρούν" :

• είτε τον φθόγγο από τον οποίο θα αρχίσουμε το ψάλσιμο, 
• είτε αν ο φθόγγος που μόλις ψάλλαμε είναι ο σωστός. 

Οι μαρτυρίες χρησιμοποιούνται και για να παίρνουμε αναπνοή κατά το ψάλσιμο.

Σχηματίζονται από το όνομα του φθόγγου και ένα καλλιγραφικό σημαδάκι που επισημαίνει την κλίμακα, το γένος και τον ήχο στον οποίο αυτός ο φθόγγος αποτελεί τη βάση του.

Παρατηρούμε ότι τα "σημαδάκια" κάτω από το γράμμα του φθόγγου επαναλαμβάνονται!
Τα γράμματα πάνω από τα "σημαδάκια" αναφέρονται στους φόγγους = νότες της βυζαντινής μουσικής.

Οι μαρτυρίες στο χρωματικό γένος είναι διαφορετικές.

Η διαφορά ανάμεσα στον Δεύτερο και στον Πλάγιο του Δευτέρου ήχο στις Μαρτυρίες έγκειται κυρίως στις τελείες που βρίσκονται ανάμεσα στο γράμμα και στο σημαδάκι.

Διαβάστε περισσότερα από το βιβλίο της Θεωρίας στις σελίδες 7 – 11 και τα παραδείγματα που εμπεριέχονται εκεί.

Επόμενη Ενότητα: Χρόνος - Ρυθμός

Μικρό Τεστ Θεωρίας

Ερώτηση: Ποιο είναι το βασικό σύμβολο στη Βυζαντινή μουσική;

Ιχθείς
Ολίγον
Λέων