ΤΥΠΙΚΟ 9η Ενότητα: Λειτουργικός Χρόνος

 Λειτουργικός Χρόνος

Ο Λειτουργικός Χρόνος στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η ιερή διάταξη του χρόνου που καθορίζει τις ακολουθίες, τις εορτές και τις νηστείες μέσα στο εκκλησιαστικό έτος.

Ο λειτουργικός χρόνος χωρίζεται σε τρεις λειτουργικούς κύκλους, που επαναλαμβάνονται

περιοδικά.

1. Ο ημερήσιος λειτουργικός κύκλος

Ο ημερήσιος λειτουργικός κύκλος αρχίζει καθημερινά το απόγευμα με την ακολουθία του Εσπερινού και τελειώνει την επόμενη ημέρα με την ακολουθία της Θ΄ Ώρας. Ο ημερήσιος λειτουργικός κύκλος βρίσκεται καταγεγραμμένος στο «ΩΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟ ΜΕΓΑ και μέρος αυτού στο «ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ»

2. Ο εβδομαδιαίος λειτουργικός κύκλος

Ο εβδομαδιαίος λειτουργικός κύκλος αρχίζει με τον Εσπερινό της Κυριακής, που τελείται «τωι Σαββάτωι εσπέρας», και τελειώνει με την ακολουθία της Θ΄ Ώρας του επόμενου Σαββάτου, που τελείται αμέσως πριν από την ακολουθία του Εσπερινού.

Με βάση τον εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο οι εορτές της εβδομάδας καθορίζονται ως εξής:

ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ εορτάζεται η Ανάσταση του Κυρίου.  Αυτή η ακολουθία καταλιμπάνεται (δεν τελείται, δηλαδή, καθόλου) μόνο όταν συμπέσει με τον εορτασμό των Δεσποτικών εορτών του ετήσιου λειτουργικού κύκλου, όπως, π.χ. οι εορτές των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου) ή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (6 Αυγούστου).

Η ΔΕΥΤΕΡΑ είναι αφιερωμένη στους Ασωμάτους.

Η ΤΡΙΤΗ είναι αφιερωμένη στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή.

Η ΤΕΤΑΡΤΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ είναι αφιερωμένες στα πάθη και τη σταύρωση του Κυρίου.

Η ΠΕΜΠΤΗ είναι αφιερωμένη στους Αποστόλους και τον άγιο Νικόλαο.

ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ είναι αφιερωμένο στους μάρτυρες και τη μνήμη των κεκοιμημένων.

Ο εβδομαδιαίος λειτουργικός κύκλος βρίσκεται καταγεγραμμένος στο βιβλίο, που ονομάζεται «ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ» ή «ΟΚΤΑΗΧΟΣ». Το βιβλίο αυτό χωρίζεται εσωτερικά σε οκτώ (8) όμοια μέρη. Το κάθε ένα από αυτά περιέχει ένα πλήρη και ανεξάρτητο εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο, που οι ύμνοι του ακολουθούν μουσικά έναν από τους οκτώ (8) βασικούς ήχους της βυζαντινής μουσικής. 

Ενώ όλα τα Αναστάσιμα τροπάρια του εβδομαδιαίου λειτουργικού κύκλου εξαρτώνται από τον τυχόντα ήχο της εβδομάδας, ειδικά το Αναστάσιμο Εξαποστειλάριο και το Αναστάσιμο Δοξαστικό των Αίνων εξαρτώνται, όχι από τον τυχόντα ήχο της Παρακλητικής, αλλά από το τυχόν αναστάσιμο Εωθινό Ευαγγέλιο της ακολουθίας του Όρθρου.

3. Ο ετήσιος λειτουργικός κύκλος

Ο ετήσιος λειτουργικός κύκλος  ακολουθεί τη ρωμαϊκή μέτρηση του ετήσιου χρόνου, όπου αφετηρία του έτους  θεωρείται η 1^η Σεπτεμβρίου και, συνεπώς, ως τελευταία ημέρα του την 31^η Αυγούστου.

Στον ετήσιο λειτουργικό κύκλο ανήκει ό,τι επαναλαμβάνεται με ετήσια περιοδικότητα κατά την τέλεση των ακολουθιών της ημέρας. Έτσι, για παράδειγμα, από τις ακολουθίες του Εσπερινού και του Όρθρου στον ετήσιο λειτουργικό κύκλο ανήκουν αντίστοιχα τα στιχηρά και απόστιχα (αυτόμελα ή τροπάρια ή ιδιόμελα) του Κεκραγαρίου και των Αίνων, που βρίσκονται στα Μηναία, το Τριώδιο και το Πεντηκοστάριο.

Οι εορτές του ετήσιου λειτουργικού κύκλου χωρίζονται σε ομάδες με τρεις τρόπους, ήτοι:

Α. ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΑ ΕΟΡΤΑΖΟΜΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΑ

Δεσποτικές (όταν το εορταζόμενο Πρόσωπο είναι ο Χριστός),

Θεομητορικές (όταν το εορταζόμενο πρόσωπο είναι η Θεοτόκος) 

 Εορτές Αγίων (όλες οι άλλες εορτές του έτους).

Β. ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΠΟΥ ΕΟΡΤΑΖΟΝΤΑΙ

Οι εορτές του ετήσιου λειτουργικού κύκλου διακρίνονται σε ακίνητες (δηλαδή αυτές που εορτάζονται κάθε χρόνο την ίδια ημέρα) και κινητές (δηλαδή αυτές που μετακινούνται μέσα στο έτος, ανάλογα με την ημέρα εορτασμού του Πάσχα).

Γ. ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΤΟΥΣ ΑΞΙΑ

Οι εορτές του ετήσιου λειτουργικού κύκλου ανάλογα με τη λειτουργική τους αξία χωρίζονται ως εξής:

 «Ακολουθίες εις δ΄» (δηλαδή εις τέσσερα). Στην ομάδα αυτή ανήκουν οι ακολουθίες, που περιέχουν από κανένα (0) μέχρι και δύο (2) ιδιόμελα Δοξαστικά στις ακολουθίες του Εσπερινού και του Όρθρου. 

«Ακολουθίες εις στ΄» (δηλαδή εις έξι). Σε αυτές ανήκουν οι ακολουθίες, που περιέχουν από τρία (3) μέχρι και τέσσερα (4) ιδιόμελα Δοξαστικά στις ακολουθίες του Εσπερινού και του Όρθρου.

 «Ακολουθίες εις η΄» (δηλαδή εις οκτώ). Στην ομάδα αυτή ανήκουν οι εορτές, που η ακολουθία τους μέσα στα Μηναία είναι πλήρης (περιέχουν, δηλαδή, ολόκληρη την τυπική τάξη των ακολουθιών του Εσπερινού και του Όρθρου και, συνεπώς, δεν έχουν κανένα λειτουργικό κενό, που πρέπει να συμπληρωθεί από τους ύμνους του εβδομαδιαίου λειτουργικού κύκλου, δηλαδή από την Παρακλητική). Πιο απλά, εορτές με ακολουθία εις η΄ είναι αυτές, που κατά την τέλεση του Εσπερινού και του Όρθρου τους χρησιμοποιούμε μόνο τα Μηναία (και καθόλου την Παρακλητική).

«Αγρυπνίες». Στην ομάδα αυτή ανήκει η ημέρα της Κυριακής (εβδομαδιαίος λειτουργικός κύκλος) καθώς και οι πιο σπουδαιότερες εορτές του ετήσιου λειτουργικού κύκλου. Οι εορτές με αγρυπνία έχουν πάντα στην τυπική τους διάταξη τη διάκριση Μικρού και Μεγάλου Εσπερινού. Επίσης, στη σημερινή τους μορφή, έχουν Λιτή και Αναγνώσματα στην ακολουθία του Εσπερινού, καθώς και ευαγγελικό ανάγνωσμα στην ακολουθία του Όρθρου.

Ο ετήσιος λειτουργικός κύκλος είναι καταγεγραμμένος στα «ΜΗΝΑΙΑ», το «ΤΡΙΩΔΙΟ» και το «ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟ». 

Τα Μηναία είναι δώδεκα (12), δηλαδή ένα για κάθε μήνα του έτους. Κάθε Μηναίο περιέχει τις ακολουθίες όλων των ημερών κάποιου μήνα και με βάση το όνομα αυτού του μήνα διακρίνεται από τα υπόλοιπα (λέμε π.χ. το Μηναίο του Απριλίου). Οποιαδήποτε ακολουθία κι αν ψαλλεί στον 'Όρθρο πάντοτε διαβάζεται από το Μηναίο το Συναξάρι του Αγίου της ημέρας.

«Αλληλούια»

Το Τυπικό του Αλληλούια ετελείτο κανονικά όλες τις ημέρες του ετήσιου λειτουργικού κύκλου όταν είχαμε μη εορταζόμενο άγιο (δηλαδή, ακολουθία εις δ΄).  Σήμερα διασώζεται στις καθημερινές ακολουθίες του Τριωδίου, όπου δεν ψάλλεται το Θεός Κύριος, αλλά το Αλληλούια. Όπως και τα Σάββατα όταν δεν υπάρχει εορταζόμενος  άγιος. Η περίπτωση του Σαββάτου με Αλληλούια απαιτεί καλή γνώση του τυπικού από τον ψάλτη.

«Μεγάλη Εβδομάδα»

Οι ακολουθίες κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα είναι μακρές και πολλές και οι ήχοι των τροπαρίων συνεχώς εναλλάσσονται. Ωστόσο, το τυπικό - αν και διαφορετικό από τις άλλες μέρες του χρόνου - ειδικά τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ, όπου ψάλλεται συνήθως ο Όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής με τα 15 Αντίφωνα, ακολουθείται εύκολα γιατί ψάλλεται ότι είναι καταγεγραμμένο στο «ΤΡΙΩΔΙΟ».

 

Διαβάστε περισσότερα εδώ (Λειτουργικός Χρόνος)