ΙΣΤΟΡΙΑ 9η Ενότητα: Τα Λειτουργικά Βιβλία

Τα Λειτουργικά Βιβλία της Εκκλησίας

Το πρώτο Λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας ήταν το Ψαλτήριον του Δαυίδ. Με την

άνθιση της πίστης του Χριστού άνθησε και η συγγραφή νέων ύμνων και τροπαρίων. Αυτοί οι ύμνοι άρχισαν να καταγράφονται σε συλλογές. Έτσι σιγά σιγά δημιουργήθηκαν τα Λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.

Λειτουργικά βιβλία είναι αυτά που χρησιμοποιούνται για την τέλεση των ιερών ακολουθιών. Είναι τα εξής:

1. Το Ωρολόγιο (Πήρε το όνομά του από τις ακολουθίες των Ωρών. Περιέχει τα σταθερά μέρη των καθημερινών ακολουθιών, τα απολυτίκια όλων των ημερών του έτους, τον Ακάθιστο Ύμνο, τους Παρακλητικούς Κανόνες, την ακολουθία της Θείας Μετάληψης κ.α.)
2. Το Ψαλτήριο (Περιέχει τους 150 Ψαλμούς του Δαβίδ και διαιρείται σε είκοσι τμήματα που ονομάζονται καθίσματα).
3. Το Ιερατικό (Περιέχει εκείνα τα σημεία των ακολουθιών που λέγονται από τον ιερέα ή τον διάκονο).
4. Το Μέγα Ευχολόγιο (Περιέχει τις ακολουθίες των Μυστηρίων, τις Θείες Λειτουργίες και όλες γενικά τις ακολουθίες και ευχές που διαβάζονται σε διάφορες περιστάσεις).
5. Το Ευαγγέλιο (Περιέχει τις ευαγγελικές περικοπές που διαβάζονται όλο τον χρόνο, αρχίζοντας από την Κυριακή του Πάσχα).
6. Ο Απόστολος (Περιέχει τις αποστολικές περικοπές όλου του χρόνου).
7. Τα Μηναία (Είναι δώδεκα βιβλία, ένα για κάθε μήνα – γι΄ αυτό και ονομάζονται έτσι – και περιέχουν τους ύμνους που ψάλλονται στις ακολουθίες όλων των ημερών του έτους. Σ’ αυτά βρίσκουμε δηλαδή τους ύμνους των σταθερών εορτών όλου του έτους).
8. Η Παρακλητική ή Οκτώηχος (Η εκκλησιαστική μουσική έχει οκτώ ήχους, δηλαδή τρόπους ψαλσίματος. Σε κάθε ήχο έχουν γραφεί ύμνοι για τον εσπερινό και τον όρθρο όλων των ημερών της εβδομάδας. Αυτούς τους ύμνους περιλαμβάνει η Παρακλητική, η οποία καλύπτει οκτώ εβδομάδες, μετά τις οποίες επαναλαμβάνεται από την αρχή).
9. Το Τριώδιο (Περιέχει τους ύμνους των κινητών εορτών του έτους από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι το Μέγα Σάββατο).
10. Το Πεντηκοστάριο (Περιέχει τους ύμνους των κινητών εορτών από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Το όνομά του πήρε από την Πεντηκοστή της οποίας τους ύμνους περιλαμβάνει).
11. Το Τυπικό (Είναι το βιβλίο που καθορίζει την τάξη των ακολουθιών, δηλαδή πώς ακριβώς τελούνται όλες οι ακολουθίες κατά τις διάφορες περιπτώσεις).
12. Το Θεοτοκάριο (Χρησιμοποιείται κυρίως στα μοναστήρια και περιλαμβάνει ύμνους στη Θεοτόκο).
13. Το Εγκόλπιο Αναγνώστου-Ψάλτου (Είναι το βιβλίο που βοηθά τον ψάλτη και τον αναγνώστη στην τέλεση του Εσπερινού, του Όρθρου και της Θείας Λειτουργίας. Περιέχει τα σταθερά μέρη αυτών των ακολουθιών, που λέγονται από τους ψάλτες).
14. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή. (Είναι το βιβλίο που περιέχει τις καθημερινές ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, όπως την Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, τις Ώρες, το Μεγάλο Απόδειπνο κ.α.).
15.  Το Εκλογάριον. (Είναι το βιβλίο που περιέχει τις Εκλογές – Πολυελαίους που ψάλλονται στον Όρθρο, πριν το τροπάριο του τρίτου καθίσματος στις μεγάλες εορτές, κυρίως σε αγρυπνίες).

 

Τα Μουσικά Βιβλία

Εκτός από τα Λειτουργικά Βιβλία υπάρχουν και τα λεγόμενα Μουσικά Βιβλία. Σε αυτά είναι καταγεγραμμένα πλήθος τροπαρίων από τα Λειτουργικά Βιβλία με μουσικούς χαρακτήρες. Περιλαμβάνονται συνθέσεις διαφόρων μεγάλων Μαϊστόρων της Βυζαντινής Μουσικής. Οι περισσότερο διαδεδομένες συνθέσεις είναι του Πέτρου Λαμπαδαρίου, και του Ιακώβου Πρωτοψάλτου.

Μερικά από τα βασικά Μουσικά Βιβλία που χρησιμοποιούνται στο Αναλόγιο είναι τα εξής:

• ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΑΤΑΡΙΟ: του Ιωάννου Πρωτοψάλτου. Περιέχει μελοποιημένα όλα τα αναστάσιμα τροπάρια σε όλους τους ήχους, από τον Εσπερινό του Σαββάτου και το Όρθρο της Κυριακής.
• ΕΙΡΜΟΛΟΓΙΟ: του Ιωάννου Πρωτοψάλτου. Περιέχει τους ειρμούς των κανόνων που ψάλλονται ως καταβασίες, σε αργό ειρμολογικό μέλος, κανόνες, εξαποστειλάρια κ.α..
• ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΥΨΕΛΗ: του Στεφάνου σε τρεις τόμους. Περιλαμβάνει τα ιδιόμελα και τα δοξαστικά των εορτών και των αγίων.
• ΔΟΞΑΣΤΑΡΙΟΝ: περιλαμβάνει τα δοξαστικά τροπάρια του ενιαυτού.
• ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ: διαφόρων εκδοτών. Περιλαμβάνει άπαντα των ψαλλομένων στη Θεία Λειτουργία.