Τηλεδιδασκαλείο Ψαλτικής Τέχνης

Το Τηλεδιδασκαλείο χρησιμοποιείται ως διαδικτυακό βιβλίο. Ο δρόμος της ψαλτικής αρχίζει από την:

ΘΕΩΡΙΑ 14η Ενότητα: Κλίμακες - Απηχήματα - Θέσεις

Κλίμακες και Απηχήματα των ήχων

Η Βυζαντινή μουσική είναι ένας κόσμος γεμάτος πνευματικό βάθος και μουσική πολυπλοκότητα. Ας δούμε με σαφήνεια και σεβασμό προς την παράδοση τι είναι οι κλίμακες και τα απηχήματα των ήχων:

🎼 Οι  Ήχοι και οι Κλίμακές τους

Στη Βυζαντινή μουσική, οι κλίμακες είναι συστηματικές ακολουθίες φθόγγων που καθορίζουν τη μελωδική πορεία ενός ήχου. Οι ήχοι είναι χωρισμένοι σε:

🔹 Μαλακό Διάτονο

  • Ήχος Πλάγιος του Τετάρτου (Πλ. Δ')  –  βάση  Νη
  • Ήχος (Έσω) Πρώτος (Α') –  βάση  Πα
  • Ήχος (Έξω) Πρώτος τετράφωνος (Α') – βάση  Κε
  • Ήχος Πλάγιος του Πρώτου (Πλ. Α') –  βάση Πα
  • Ήχος Πλάγιος του Πρώτου ειρμολογικός ή τετράφωνος (Πλ. Α')  βάση  Κε
  • Ήχος Τέταρτος (Δ') Λέγετος – βάση Βου 
  • Ήχος Τέταρτος (Δ') Στιχηραρικός –  βάση Πα
  • Ήχος Τέταρτος (Δ') Άγια –  βάση Δι
  • Ήχος Πλάγιος του Τετάρτου Τρίφωνος (Πλ. Δ')  – βάση Γα
  • Ήχος Βαρύς  – βάση Ζω

 🔸Σκληρό Διάτονο

  • Ήχος Τρίτος (Έσω) (Γ') – βάση Γα
  • Ήχος Πλάγιος του Τρίτου ή Βαρύς (Βαρύς) –  βάση Γα
  • Ήχος Πλάγιος του Τρίτου ή Βαρύς (Βαρύς) – βάση Ζω ύφεση

🔹Μαλακό Χρώμα

  • Ήχος Δεύτερος (Β') – βάση Δι
  • Ήχος 'Εσω Δεύτερος (Β') – βάση Βου
  • Τέταρτος Λέγετος (Δ') – βάση Βου
  • Πρώτος Δίφωνος (Α') –  βάση Κε

🔸Σκληρό Χρώμα

  • Ήχος Πλάγιος του Δευτέρου (Πλ. Β') –  βάση Πα
  • Ήχος Πλάγιος του Δευτέρου τετράφωνος (Πλ. Β') – βάση Κε
  • Τέταρτος Νενανώ (Δ') – βάση Δι

Υπάρχουν ακόμη ήχοι που δεν μπορούν να αναφερθούν εδώ.

Κάθε ήχος έχει ξεχωριστό μελωδικό άκουσμα με ιδιαίτερα συστατικά, που είναι:

  • η Βάση (αφετηρία της μελωδίας)
  • τα Διαστήματα
  • οι Δεσπόζοντες φθόγγοι (κυρίαρχοι φθόγγοι που καθορίζουν την ταυτότητα του ήχου)
  • οι Καταληκτικοί φθόγγοι (φθόγγοι στους οποίους καταλήγει η μελωδία)
  • οι Έλξεις
  • η Μαρτυρία 
  • το Απήχημα


🎼 Κλίμακες των Ήχων


Έχουμε αναφέρει πως οι ήχοι της εκκλησιαστικής μουσικής δεν χρησιμοποιούν ολόκληρη την κλίμακά τους κατά το Οχτάχορδο σύστημα, ούτε στην πράξη του αναλογίου ο ψάλτης ψάλλει κλίμακες. Οι ήχοι κινούνται κυρίως, κατά το Τετράχορδο ή Πεντάχορδο σύστημα.


     Τετράχορδο                           Πεντάχορδο                                                 Οχτάχορδο                                                                           

                                                                                                                                                            
        Βάση της κλίμακας              Βάση της κλίμακας                                  Βάση της κλίμακας


Καθώς υπάρχουν διαφορετικά ήδη Τόνων μπορούμε να έχουμε και διαφορετικές Κλίμακες. Για παράδειγμα το Τετράχορδο πα - βου - γα - δι μπορεί να έχει μία από τις παρακάτω μορφές:




Η Διατονική Κλίμακα με Βάση τον Φθόγγο ΝΗ




Οι Κλίμακες όπως τις αποτυπώνει στο πόνημά του "Από την Πράξη στην Θεωρία" ο κ. Κωνσταντίνος Καραγκούνης.




                              

🔊 Απηχήματα των Ήχων

Το απήχημα ή ενήχημα είναι μια σύντομη μουσική φράση που αποδίδει την “ιδέα” του ήχου. Αποδίδει κατά το δυνατόν, τα κύρια συστατικά του ήχου. Περιλαμβάνει δηλαδή:

  • Τη βάση του ήχου
  • Τα διαστήματα
  • Τους δεσπόζοντες φθόγγους
  • Τις μελωδικές έλξεις και καταλήξεις
Τα απηχήματα διακρίνονται σε:
  • σύντομα - για τα ειρμολογικά και σύντομα παπαδικά μέλη
  • αργοσύντομα - για τα αργά ειρμολογικά, τα στιχηραρικά και τα αργοσύντομα παπαδικά μέλη
  • αργά - για τα μέλη του αργού στιχηραρίου και τα αργά παπαδικά μέλη

✨ Παραδείγματα Απηχημάτων

  • Ανανές – Ήχος Α΄
  • Νεανές – Ήχος Β΄
  • Νανά – Ήχος Γ΄
  • Άγια – Ήχος  Δ΄
  • Λέγετος Ήχος  Δ΄ Λέγετος
  • Ανέανες – Ήχος  Πλ. του Α΄
  • Νεχέανες  – Ήχος  Πλ. του Β΄
  • Αανές – Ήχος  Πλ. του Γ΄ (Βαρύς)
  • Νεάγιε – Ήχος  Πλ. του Δ΄

 Είναι σαν ένα μουσικό σήμα που προετοιμάζει τους ψάλτες για τον ήχο που θα ακολουθήσει. 
Τα απηχήματα ψάλλονται συνήθως από τον πρωτοψάλτη πριν την έναρξη του μέλους, ώστε να “δώσει” τον ήχο στον χορό.


Κλασικές Μελωδικές Γραμμές

Οι Κλασικές Μελωδικές Γραμμές (ή αλλιώς μελωδικά μοτίβα) των ήχων στη Βυζαντινή μουσική είναι θεμελιώδεις για την κατανόηση και την εκτέλεση του ψαλτικού ύφους.
Δεν πρόκειται απλώς για κλίμακες, αλλά για τυπικές φράσεις που χαρακτηρίζουν κάθε ήχο και καθοδηγούν τη μελωδική του εξέλιξη.

Είναι θέσεις που καθιερώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων.

Η επιστημονική έρευνα έχει καταμετρήσει περίπου 10.000 θέσεις!

Παρατηρούνται πλέον νεοφανείς συνθέσεις ύμνων, οι οποίες δεν περιέχουν τις κλασικές θέσεις της παραδοσιακής ψαλτικής. Το πιο ανησυχητικό, μάλιστα, είναι ότι συχνά χρησιμοποιούν ολόκληρη τη διαπασών κλίμακα των ήχων, χωρίς διάκριση ήχου ή ύφους.

Τέτοιες συνθέσεις δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως εκκλησιαστικές, ούτε να ψάλλονται εν ώρα ακολουθίας, διότι αλλοιώνουν το λειτουργικό ήθος και την υμνολογική παράδοση της Εκκλησίας.

Αντιθέτως, πρόκειται για ψαλτοτράγουδα, τα οποία ενδείκνυνται μόνο για ιδιωτική ακρόαση ή παρουσίαση εκτός των Ιερών Ναών.


🎶 Τι είναι οι Συνήθεις Μελωδικές Γραμμές - Θέσεις;
  • Είναι χαρακτηριστικά μοτίβα που επαναλαμβάνονται συχνά σε μέλη του ίδιου ήχου.
  • Λειτουργούν ως μελωδική “υπογραφή” του ήχου.
  • Βοηθούν τον ψάλτη να αναγνωρίσει και να αποδώσει σωστά το ύφος του ήχου.
  • Περιλαμβάνουν αρχές, δεσπόζοντες, έλξεις, καταλήξεις.

📜 Παραδείγματα ανά Ήχο


🔹 Πρώτος Ήχος (Διατονικός)

  • Αρχή: Πα – Βου – Γα – Δι 
  • Κατάληξη: Δι – Γα – Πα
  • Συχνή χρήση του Δι ως δεσπόζοντα




     

🔹 Δεύτερος Ήχος (Χρωματικός)
  • Αρχή: Δι - Βου – Γα – Δι – Κε - Ζω
  • Κατάληξη: Δι και Βου 
  • Έντονη χρήση του Δι και του Ζω' ως δεσπόζοντα

🔹 Τρίτος Ήχος
  • Αρχή: Γα – Δι – Κε
  • Κατάληξη: Κε – Γα
  • Χαρακτηριστική κατάληξη στον Γα = Κε - Δι - Γα - Βου - Γα

🔹 Τέταρτος Ήχος (Λέγετος)
  • Αρχή: Βου - Γα - Δι
  • Κατάληξη: Βου
  • Χαρακτηριστική κατάληξη στον Βου = Δι - Γα - Βου

🔹 Πλάγιος του Τετάρτου Ήχος
  • Αρχή: Νη - Δι
  • Κατάληξη: Νη
  • Χαρακτηριστική κατάληξη στον Νη







Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Τα σχόλια σας μας κάνουν καλλίτερους...