ΙΣΤΟΡΙΑ 10η Ενότητα: Ύφος - Ήθος - Στάση του ιεροψάλτη

Περί « Ύφους»

Το «Ύφος» της εκκλησιαστικής μουσικής έδρασε, ευδοκίμησε και μεγαλούργησε στην βασιλίδα των πόλεων, την Κωνσταντινούπολη, με τους μεγάλους δασκάλους ψάλτες, που έζησαν και

δραστηριοποιήθηκαν γύρω από τον περίβολο του πατριαρχικού ναού.

Το ύφος της καθ’ ημάς μουσικής είναι ιδιαίτερο και μάλιστα αποτελεί το βασικότερο κύτταρο μιας σωστής παραδοσιακής ερμηνείας. Είναι ο τρόπος του εκφράζεσθαι και του ψάλλειν, δηλαδή η επιμελημένη τεχνική έκφραση του ψάλτη. Ύφος είναι η αναγνωρισμένη εκείνη άμεμπτη και σοβαρή απόδοση της βυζαντινής μουσικής. Είναι και η ευκρινής άρθρωση των φθόγγων της κάθε λέξης.  

Το πατριαρχικό ύφος διακρίνεται για την απλότητα, λιτότητα, ιεροπρέπεια, σεμνοπρέπεια, μεγαλοπρέπεια και την ηγεμονικότητά του. Το ύφος του «ορθώς ψάλλειν» παραδίδεται με τη φωνητική παράδοση η οποία διασώθηκε από στόμα σε αυτί από τους αρίστους πρωτοψάλτες του Πατριαρχείου.

Η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία υπήρξε η κοιτίδα της μουσικής, μα και η κιβωτός στην οποία διαφυλάχθηκε το βυζαντινό εκκλησιαστικό άσμα. Στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατίας το Άγιον Όρος ήταν αυτό που κράτησε τη λαμπάδα αναμμένη και στήριξε τη συνέχεια της μουσικής στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία.

 

Ήθος και "Στάση" του ιεροψάλτου:

 

1. Ο ψάλτης χρειάζεται να είναι αγωνιστής Χριστιανός, όπως οφείλουν να είναι όλοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, δηλαδή να έχει Πνευματικό και να μην παραλείπει την εξομολόγηση και τη συχνή Θεία Κοινωνία.
2. Ο ψάλτης έχει το νου του στα ψαλλόμενα, δεν γυρίζει το κεφάλι του δεξιά αριστερά, δεν συζητάει και δεν χασκογελάει την ώρα της ακολουθίας. 
3. Ο ψάλτης θα πρέπει να είναι καλλίφωνος, για να ακούγεται ευχάριστα, ώστε να μην γίνεται αποκρουστικός και αντί να προσελκύει, διώχνει το εκκλησίασμα. Βέβαια σε καμιά περίπτωση οι πιστοί δεν πηγαίνουν στον Ιερό Ναό για να θαυμάσουν μια ψαλτική ερμηνεία, όπως σε μια συναυλία.
4. Ο Ιεροψάλτης έχει την υψηλή τιμή να προσφέρει εκ μέρους των πιστών λατρεία προς τον Τρισάγιο Θεό και για αυτό χρειάζεται να έχει - να έχουμε - πάντοτε κατά νου:

• Το λόγο του σοφού Σειράχ:

"ουχ ωραίος αίνος εν στόματι αμαρτωλού..."

• Ο όσίος Παμβώ αναρωτιέται:

«…έρχεται ποτέ κατάνυξη, έρχονται ποτέ δάκρυα όταν ψέλνουν και υψώνουν τη φωνή τους ως οί βόες ; 

 ...με φόβο και τρόμο… και εσωτερικούς στεναγμούς να αναπέμπομε τίς προσευχές μας στο Θεό...»

•   Ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, για τους ψάλτες:

 «Όποιος ψάλλει να έχει το νου του στα θεία νοήματα και να έχει ευλάβεια. Να μην πιάνει τα θεία νοήματα λογοτεχνικά, αλλά με την καρδιά. Άλλο η ευλάβεια και άλλο η τέχνη, η επιστήμη της ψαλτικής. Η τέχνη χωρίς ευλάβεια είναι... μπογιές.»

•   Ο Άγιος Πορφύριος για τους ψάλτες:

 «…Χωρίς κενοδοξία, χωρίς εγωισμό, χωρίς υπερηφάνεια...να είσαι ψάλτης μέσ' την εκκλησία, να έχεις φωνή αγγελική και να ψάλλεις στο Θεό χωρίς να ξέρεις ότι τόσες ψυχές σε ακούν. Γίνεται; Είναι δύσκολο αυτό! Κατά κανόνα όλοι οι μεγάλοι ψάλτες έχουν... μεγάλο εγωισμό!»

• Η Εκκλησία ορίζει:

Η ψαλμωδία να γίνεται με πολλή προσοχή, κατάνυξη και συντριβή. 

«Μετά πολλής προσοχής και κατανύξεως τας τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τω των κρυπτών εφόρω Θεώ» και «μήτε βοαίς ατάκτοις κεχρήσθαι, καί την φύσιν προς κραυγήν εκβιάζεσθαι» 

(Κανών ΟΕ” της ΣΤ΄ Οικουμενικής Συνόδου 680 μ.Χ.).

Σημείωση

Ο ψάλτης χρειάζεται στο τέλος της ακολουθίας να αυτοελέγχεται  αν τελικά έψαλε τω Θεώ του ή τον εαυτό του...