ΘΕΩΡΙΑ 7η Ενότητα: πως βρίσκουμε τους ήχους

 Πως ψάλλονται οι ήχοι

Αποτελεί κλασικό και κύριο ερώτημα όλων όσων αρχίζουν να ασχολούνται με τη βυζαντινή μουσική και την ψαλτική:

Πως βρίσκουμε τους ήχους

Τα εκκλησιαστικά μέλη είναι προσαρμοσμένα στην ανθρώπινη φωνή και εκτείνονται από τον κάτω ΓΑ ως τον άνω ΔΙ, γιατί σε αυτή την οξύτητα μπορεί να τραγουδήσει ή να ψάλει η πλειοψηφία των ανθρώπων.

κάτω ΓΑ ΔΙ ΚΕ μέση ΖΩ ΝΗ ΠΑ ΒΟΥ ΓΑ ΔΙ άνω  ΚΕ ΖΩ ΝΗ ΠΑ ΒΟΥ ΓΑ ΔΙ

Κάθε ήχος στηρίζεται σε ένα σκαλοπάτι της κλίμακας. Για να βρούμε έναν ήχο αρχικά, βρίσκουμε τη βάση του. Ο ήχος κινείται γύρω από τη βάση του, κι εκεί υποχρεωτικά καταλήγει. Οι Κύριοι ήχοι έχουν Ανοδική πορεία και οι πλάγιοι ήχοι έχουν καθοδική πορεία πριν γυρίσουν και καταλήξουν στη βάση τους.

 Ο δεύτερος ήχος έχει πιο ψηλή βάση ΔΙ από τον πλάγιο του Τετάρτου ΝΗ. Ο τρίτος ήχος έχει βάση τον ΓΑ, ενώ ο πρώτος είναι πιο χαμηλός από αυτόν, αφού έχει βάση τον ΠΑ. Δηλαδή άλλοι ήχοι ψάλλονται ψηλότερα, κι άλλοι χαμηλότερα.

Κάθε ήχος καταλήγει σε διαφορετικά σκαλοπάτια, ανάλογα αν το κείμενο έχει κόμμα, άνω τελεία ή τελεία. Έτσι, στον πρώτο ήχο, αν το κείμενο έχει κόμμα, η μελωδία θα κάνει μια σύντομη στάση στο σκαλοπάτι ΔΙ. Τα σκαλοπάτια της κάθε κλίμακας όπως είπαμε, ονομάζονται φθόγγοι και τα σκαλοπάτια που γίνονται οι καταλήξεις κάθε ήχου ονομάζονται δεσπόζοντες φθόγγοι. Ο τρίτος ήχος καταλήγει στον ΚΕ αν το κείμενο έχει κόμμα, ενώ ο βαρύς στον ΔΙ.

Ο κάθε ήχος έχει τις δικές του μουσικές φράσεις, τις δικές του χαρακτηριστικές μελωδίες, που τον διαφοροποιούν από άλλους ήχους με τους οποίους έχουν ίσως ίδια βάση και κλίμακα. Για παράδειγμα, ο πρώτος και ο πλάγιος του πρώτου, έχουν ίδια βάση και κλίμακα, έχουν όμως διαφορετικές μελωδίες, που με την εμπειρία τις ξεχωρίζουμε.

Επίσης, αλλού λέγονται τα ειρμολογικά (σύντομα) τροπάρια του ήχου, κι αλλού τα στιχηραρικά και τα παπαδικά (αργά). Για παράδειγμα, στον τέταρτο ήχο, που είναι η πιο δύσκολη περίπτωση, λέμε τα ειρμολογικά μέλη στον ΒΟΥ (π.χ. «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου»), τα στιχηραρικά στον ΠΑ (π.χ. Πασαπνοάριο) και τα παπαδικά στον ΔΙ (π.χ. Χερουβικό).

Κάποιοι φθόγγοι, όπως ο ΠΑ και ο ΔΙ,  είναι «δημοφιλείς προορισμοί», αποτελούν δηλαδή τη βάση για πολλούς ήχους. Όμως κάθε ήχος έχει, όπως είδαμε, τα δικά του χαρακτηριστικά, τα οποία θα τα αναλύσουμε σε άλλη Διδακτική Ενότητα..

Από δω και πέρα όμως, θα πρέπει να τηρείται σχολαστικά η τοποθέτηση των ήχων στη βάση τους.  Παράδειγμα: 

Ψάλλεις ήχο Β ́ αργό-αργοσύντομο; Θα ψάλεις στον Δι. 

Πρέπει να αλλάξεις ήχο και να πεις ήχο Α ́; Θα ψάλεις στον ΠΑ. 

Ψάλλεις Γ ́ ήχο; Θα ψάλεις στον ΓΑ. 

Αλλάζεις ήχο και ψάλλεις ήχο Δ ́ σύντομο; Θα τον ψάλεις στον ΒΟΥ.

Ακολουθεί ένα πίνακας με τις βάσεις των ήχων στα σύντομα μέλη της βυζαντινής μουσικής. Είναι πολύ σημαντικό να τοποθετείται ο ήχος στην κλίμακα και να είναι γνωστή η βάση του ήχου.

ΗΧΟΣ ΚΥΡΙΟΣ	ΒΑΣΗ	ΗΧΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ	ΒΑΣΗ
Α'	ΠΑ	ΠΛ. Α'	ΚΕ
Β'	ΠΑ	ΠΛ. Β'	ΔΙ
Γ'	ΓΑ	ΠΛ.Γ'   ή Βαρύς	ΓΑ
Δ'	ΒΟΥ	ΠΛ.Δ'	ΝΗ & ΓΑ

Σημείωση:

Η βάση του κάθε ήχου είναι ανεξάρτητη από το τονικό ύψος που θα επιλεγεί για να ψαλεί ο φθόγγος.